Pomoc psychologiczna to proces pomagania za pomocą technik i narzędzi psychologicznych, osobom doświadczającym trudności natury psychologicznej, w radzeniu sobie z emocjonalnymi wyzwaniami, życiowymi trudnościami i problemami psychicznymi. Poprzez wsparcie psychologiczne lub psychoterapię specjaliści pomagają klientom odzyskać równowagę psychiczną i polepszyć jakość życia. Najważniejszym celem procesu pomagania jest osiągnięcie różnego rodzaju pozytywnych zmian u osoby przyjmującej pomoc, która najczęściej w momencie jej oczekiwania znajduje się w kryzysie spowodowanym chorobą psychiczną, somatyczną, niepełnosprawnością bądź też nagromadzeniem sytuacji stresowych, z którymi osoba ta nie może sobie poradzić korzystając wyłącznie z własnych zasobów.
Obszary pomocy psychologicznej
Psychologowie najczęściej pomagają swoim klientom w przypadku takich problemów i w takich obszarach jak:
adaptacja do sytuacji przed lub po rozwodzie lub rozstaniu
ataki paniki oraz lęk przed sytuacjami społecznymi
częste przeżywanie smutku, lęku, złości, przygnębienia oraz bezradności
diagnoza psychologiczna i leczenie zaburzeń nastroju
konfrontacja z trudnymi zdarzeniami z przeszłości
natychmiastowa pomoc w sytuacjach kryzysowych
nieśmiałość oraz poczucie niepewności w relacjach z innymi, któremu często towarzyszy doświadczanie uczucia samotności.
niskie poczucie własnej wartości i niska samoocena
objawy depresji, nerwicy, doświadczanie lęku
objawy psychosomatyczne, czyli dolegliwości fizyczne wywołane przez stres psychiczny.
poczucie braku spełnienia i satysfakcji z życia
pomoc dla osób dorosłych, które cierpią z powodu wychowania się w rodzinie dotkniętej problemem uzależnienia
poradnictwo psychologiczne w rozwiązywaniu problemów i podnoszeniu jakości życia
problemy w relacjach interpersonalnych, obejmujące trudności partnerskie i małżeńskie
przeżywanie żałoby po utracie bliskiej osoby
radzenie sobie z kryzysami i zmianami życiowymi
radzenie sobie ze stresem
trudności w interakcjach społecznych oraz komunikacji z innymi ludźmi
wsparcie w osobistym rozwoju i samorealizacji
wsparcie w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi, w tym z kontrolą emocji oraz ich wyrażaniem i rozpoznawaniem
Formy pomocy psychologicznej
Wsparcie psychologiczne
Wsparcie psychologiczne to proces udzielania emocjonalnego i psychologicznego wsparcia osobom, które przeżywają trudności emocjonalne, stres, kryzysy, traumy lub borykają się z trudnymi dla nich wyzwaniami życiowymi. Celem wsparcia psychologicznego jest doraźna pomoc w radzeniu sobie z trudnościami, zrozumieniu swoich uczuć i myśli oraz znalezieniu zdrowszych strategii radzenia sobie.
Poradnictwo psychologiczne
Poradnictwo psychologiczne polega na udzielaniu wsparcia i porad psychologicznych w różnych obszarach życia, takich jak relacje, rozwój osobisty, podejmowanie decyzji, radzenie sobie ze stresem i trudnościami życiowymi, zarządzanie czasem, rozwijanie umiejętności interpersonalnych czy planowanie kariery. Może być udzielane przez psychologów, doradców zawodowych lub specjalistów z danej dziedziny.
Konsultacja psychologiczna
Konsultacja psychologiczna to rozmowa z psychologiem mająca na celu ocenę i wsparcie w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi, psychologicznymi lub życiowymi. Podczas konsultacji psycholog aktywnie słucha, zadaje pytania i analizuje Twoją sytuację, aby lepiej zrozumieć problemy oraz cele terapeutyczne. Może to obejmować omówienie aktualnych stresorów, przeszłych doświadczeń i reakcji emocjonalnych. Aby dokładniej ocenić stan emocjonalny i psychiczny, psycholog może także przeprowadzać krótkie testy psychologiczne. Jeśli zostaną zaproponowane skuteczne strategie radzenia sobie z problemami, to konsultacja może zakończyć się już na etapie wstępnej oceny. Jeśli problemy są poważniejsze, psycholog może spróbować znaleźć ich rozwiązanie samodzielnie lub skierować na dalsze konsultacje do innych specjalistów. Często konsultacja jest początkiem dłuższego procesu terapeutycznego, którego celem jest głębsze zrozumienie problemów i długoterminowa pomoc.
Interwencja kryzysowa
Interwencja kryzysowa to proces, w którym specjaliści, tacy jak psycholodzy, terapeuci, czy pracownicy socjalni, oferują natychmiastową pomoc osobom doświadczającym kryzysów emocjonalnych lub traumy. Głównym celem jest zapewnienie wsparcia emocjonalnego, stabilizacja sytuacji oraz pomoc w radzeniu sobie z nagłym stresem. Interwencja może obejmować rozmowę terapeutyczną, techniki relaksacyjne, oraz rozwijanie strategii radzenia sobie z problemem. Specjaliści pomagają również w identyfikacji dostępnych zasobów i wsparcia społecznego. Interwencje kryzysowe mogą być stosowane w różnych sytuacjach, takich jak utrata bliskiej osoby, przemoc domowa, katastrofy naturalne, czy poważne wypadki, mając na celu zapobieganie dalszemu pogorszeniu się stanu psychicznego i fizycznego osoby poszkodowanej.
Psychologiczna prewencja
Psychologiczna prewencja odnosi się do działań mających na celu zapobieganie występowaniu problemów psychicznych i emocjonalnych oraz wspieranie jednostek i społeczności w utrzymaniu ich zdrowia psychicznego w dobrej kondycji. Obejmuje szeroki zakres strategii i interwencji, które mają na celu identyfikację czynników ryzyka oraz promowanie czynników chroniących zdrowie psychiczne. Psychologiczna prewencja koncentruje się na wczesnym rozpoznawaniu symptomów problemów psychicznych, edukacji zdrowotnej, budowaniu umiejętności radzenia sobie ze stresem, promowaniu zdrowego stylu życia oraz tworzeniu wsparcia społecznego. Ważne są również działania na poziomie społecznym i instytucjonalnym w celu zmniejszenia barier dostępu do pomocy psychologicznej oraz propagowanie świadomości na temat zdrowia psychicznego. Dzięki psychologicznej prewencji możliwe jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia zaburzeń psychicznych oraz poprawa ogólnego stanu zdrowia psychicznego społeczeństwa.
Promocja zdrowia
Promocja zdrowia to proces ukierunkowany na zwiększanie możliwości oddziaływania na własne zdrowie i dobrostan jednostek oraz społeczności. Obejmuje szeroki zakres działań mających na celu edukację, świadomość i zmiany zachowań, które mogą poprawić jakość życia i zdrowie jednostek. Promocja zdrowia koncentruje się na zapobieganiu chorobom poprzez promowanie zdrowego stylu życia, jak również na tworzeniu warunków sprzyjających zdrowiu, takich jak dostęp do edukacji zdrowotnej, opieki medycznej oraz bezpiecznego środowiska.
Możliwości wykorzystania psychologii w promocji zdrowia obejmują upowszechnianie wiedzy psychologicznej oraz bezpośredni udział psychologów w tworzeniu i realizacji programów edukacyjnych oraz rozwojowych. Pierwsza forma działalności koncentruje się na edukacji pracowników medycznych, nauczycieli, organizatorów społecznych i dziennikarzy w zakresie nowoczesnej wiedzy psychologicznej, której celem jest kształtowanie pozytywnych zachowań oraz poprawa jakości życia i dobrostanu psychicznego. Druga opcja zakłada aktywny udział psychologów w projektowaniu programów zdrowotnych, które uczą umiejętności interpersonalnych, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów i innych aspektów wspierających zdrowie psychiczne. Psycholodzy coraz częściej pełnią także rolę doradców i ekspertów w lokalnych i krajowych inicjatywach promujących zdrowie fizyczne i psychiczne.
Terapia indywidualna (psychoterapia stacjonarna/psychoterapia online)
Indywidualna terapia jest to formą terapii, w której klient spotyka się z wykwalifikowanym psychoterapeutą, aby omówić i rozwiązać swoje problemy emocjonalne, związane z relacjami lub psychologiczne. Psychoterapia może być krótkoterminowa lub długoterminowa i odbywać się indywidualnie, w grupie, rodzinie lub parze. Terapeuci wykorzystują różne podejścia terapeutyczne, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, terapia psychodynamiczna czy psychoanaliza. W dzisiejszych czasach wiele usług psychologicznych i terapeutycznych jest dostępnych online. Osoby mogą korzystać z konsultacji i psychoterapii online za pośrednictwem platform wideo lub wiadomości tekstowych, co może być szczególnie przydatne dla tych, którzy mają ograniczony dostęp do tradycyjnych form wsparcia.
Terapia rodzinna
Terapia rodzinna to podejście terapeutyczne skoncentrowane na całej rodzinie jako jednostce systemowej. Jej głównym celem jest poprawa komunikacji, rozwiązywanie konfliktów i budowanie zdrowszych, bardziej funkcjonalnych relacji między członkami rodziny. W trakcie sesji terapeuta pracuje z całą rodziną lub jej częścią, aby zidentyfikować wzorce interakcji, które mogą prowadzić do problemów. Techniki stosowane w terapii rodzinnej mogą obejmować rolę odgrywania, modelowanie zachowań, oraz wspólne ustalanie celów terapeutycznych.
Terapia rodzinna jest szczególnie pomocna w sytuacjach kryzysowych, takich jak rozwód, problemy wychowawcze, choroby psychiczne jednego z członków rodziny, czy problemy z uzależnieniami. Pracując razem, rodzina uczy się lepiej rozumieć swoje potrzeby i uczucia, co prowadzi do bardziej wspierającego i harmonijnego środowiska domowego. Terapeuta rodzinny pełni rolę mediatora, pomagając członkom rodziny w nawiązywaniu konstruktywnych dialogów i wspierając ich w procesie zmian.
Terapia grupowa
Terapia grupowa to forma psychoterapii, w której osoba bierze udział w sesjach z innymi uczestnikami pod przewodnictwem wykwalifikowanego terapeuty. W grupie terapeutycznej uczestnicy mogą dzielić się swoimi doświadczeniami, otrzymywać wsparcie od innych oraz uczyć się nowych umiejętności radzenia sobie z problemami. Grupa tworzy bezpieczne i wspierające środowisko, które sprzyja otwartości i wzajemnemu zrozumieniu.
Terapia grupowa może być skoncentrowana na różnych problemach, takich jak depresja, uzależnienia, lęki społeczne, zaburzenia odżywiania, czy traumy. Uczestnicy mają okazję zobaczyć, że nie są sami w swoich trudnościach, co może być bardzo kojące i motywujące. W trakcie sesji terapeutycznych mogą być omawiane różne tematy, a także przeprowadzane ćwiczenia mające na celu rozwijanie umiejętności interpersonalnych, technik radzenia sobie ze stresem, czy strategii rozwiązywania problemów. Umożliwia uczestnikom obserwowanie i uczenie się na przykładzie innych, co może prowadzić do głębszego zrozumienia własnych problemów i rozwoju osobistego. Grupa daje możliwość budowania sieci wsparcia, która może trwać nawet po zakończeniu formalnych sesji terapeutycznych.
Terapia par
Terapia par to specjalistyczna forma psychoterapii skierowana na pomoc w rozwiązywaniu problemów występujących w relacji partnerskiej. Terapeuci par pracują z partnerami, aby eksplorować trudności w ich związku, takie jak konflikty, brak zaufania, problemy komunikacyjne, czy trudności emocjonalne. Sesje terapeutyczne pomagają parom zidentyfikować negatywne wzorce zachowań i komunikacji, które mogą przyczyniać się do problemów w związku.
Podczas terapii par terapeuci stosują różne techniki, takie jak aktywne słuchanie, empatyczne reagowanie i techniki rozwiązywania konfliktów, aby pomóc partnerom w lepszym zrozumieniu siebie nawzajem. Celem terapii jest budowanie zdrowej i satysfakcjonującej relacji poprzez poprawę komunikacji, odbudowanie zaufania oraz rozwijanie umiejętności radzenia sobie z trudnościami w sposób konstruktywny. Terapia par może być szczególnie pomocna w trudnych momentach, takich jak kryzysy życiowe, zdrady, czy planowanie przyszłości związku.
Grupy wsparcia
Grupy wsparcia skupiają osoby o podobnych doświadczeniach lub problemach, które spotykają się regularnie, aby dzielić się swoimi historiami, doświadczeniami i wspierać się nawzajem. Mogą to być grupy dotyczące różnych tematów, takich jak: uzależnienia, depresja, lęki, czy traumy. Uczestnicy dzielą się swoimi historiami i doświadczeniami, co tworzy atmosferę wzajemnego zrozumienia i akceptacji. Spotkania te oferują bezpieczne miejsce, gdzie można otwarcie rozmawiać o swoich przeżyciach bez obawy przed oceną. Grupy wsparcia są prowadzone przez wykwalifikowanych specjalistów lub przez osoby, które same przeszły przez podobne doświadczenia. Uczestnictwo w grupie wsparcia pomaga w budowaniu więzi społecznych, rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z problemami oraz w odnajdywaniu nadziei i motywacji do zmiany.
Telefon zaufania
Telefon zaufania to usługa, która umożliwia osobom przeżywającym trudności i różnego rodzaju kryzysy, kontakt telefoniczny z wykwalifikowanymi wolontariuszami lub specjalistami. Celem jest zapewnienie wsparcia emocjonalnego i psychologicznego w sytuacjach kryzysowych lub aktualnie doświadczanych trudnościach życiowych. Dzięki telefonowi zaufania osoby mogą bezpiecznie dzielić się swoimi uczuciami i doświadczeniami, otrzymując empatyczną słuchających i pomoc w radzeniu sobie z emocjami. Usługa ta jest anonimowa, co pozwala na otwartą rozmowę bez obaw o bycie ocenianym. Telefony zaufania są z reguły dedykowane konkretnym grupom osób i są z reguły dostępne przez całą dobę.
Pomoc psychologiczna – etyczne aspekty procesu pomagania
Toeplitz – Wiśniewska pisze, że „psycholog w swoich oddziaływaniach nie tylko rozpoznaje wyjątkową, niepowtarzalną złożoność człowieka, ale także wpływa na zmiany jego zachowania. Wpływ ten jest ułatwiony dzięki szczególnej, profesjonalnej formie kontaktu, będącej elementem wyszkolenia zawodowego psychologa”1. W procesie pomagania spotykają się osoby, z których jedna zajmuje pozycję dającego pomoc, druga – przyjmującego tę pomoc. W diadzie wspomagany – wspomagający w myśl Kodeksu PTP mamy do czynienia z relacjami, które mają „niesymetryczny charakter wynikający z przewagi kompetencji interpersonalnych po stronie psychologa, który dysponuje specjalistyczną wiedzą i technikami służącymi do poznawania innych ludzi i oddziaływania na nich”2.
Psycholog aby zminimalizować niesymetryczność tej relacji powinien przestrzegać zasady podmiotowości, a więc nie nadużywać swojego autorytetu oraz minimalizować własną przewagę. Może to zrobić podkreślając podmiotowość klienta, bezwarunkowo akceptując go jako osobę, być otwartym i tolerancyjnym na jego inność i indywidualność3. Podmiotowość klienta jest respektowana przez psychologa wtedy, gdy w podejmowanej przez klienta aktywności kieruje się on celami, które są jego autonomicznymi wyborami. Zasada podmiotowości wyraża ideę, iż każdy człowiek ma prawo do wolności, odpowiedzialności za własne życiowe wybory oraz autonomiczności. Oznacza to, iż psycholog profesjonalnie pomagając klientowi nie przekracza granic prywatności wytyczonych przez osobę wspomaganą.
Przekraczanie granic pomocy psychologicznej
Specyfika tej asymetrycznej relacji może doprowadzić do przekroczenia granic pomocy psychologicznej, umożliwiając jednocześnie wiele nadużyć ze strony psychologa. Przyjmujący pomoc mając nadzieję, iż psycholog pomoże mu rozwiązać swoje życiowe problemy wielokrotnie daje dostęp psychologowi do swoich najintymniejszych spraw. Obiektywnie można stwierdzić, iż pomagający nie ma żadnej formalnej władzy nad wspomaganym, jednak występując w charakterze autorytetu, a często również w opinii wspomaganego będąc jego „ostatnią deską ratunku”, może stosować przemoc psychologiczną prowadzącą na przykład do indoktrynacji. Jak zauważa Brzeziński i Toeplitz- Wiśniewska: „Granice te są przekraczane, kiedy terapeuta nie respektuje godności, podmiotowości i autonomii swego klienta. Gdy terapeuta przestanie stwarzać warunki, w których klient sam dokonuje wyborów, natomiast wytwarza w kliencie przekonanie, że zna rozwiązanie jego problemów, że najlepiej wie, co jest dobre dla klienta, wtedy pojawiają się największe niebezpieczeństwa oddziaływania psychologicznego”4.
Gdy wspomagający zapomina o podstawowych zasadach udzielania pomocy psychologicznej może dojść do tego, że wykorzystując specyficzną więź emocjonalną wytworzoną w relacji terapeutycznej, będzie on mógł manipulować osobą wspomaganą. Do najbardziej powszechnych przykładów łamania zasad etycznego postępowania wśród psychoterapeutów Andrzej Kokoszko zalicza: wykorzystywanie seksualne, wykorzystywanie finansowe oraz wykorzystywanie informacji uzyskanych od pacjentów w publikacjach5.
Reguły profesjonalnej pomocy psychologicznej
Do podstawowych reguł w procesie pomagania można zaliczyć przestrzeganie zasady podmiotowości klienta, zasady poszanowania jego prywatności, zasady zwiększania samodzielności decyzji klienta oraz zachowania tajemnicy zawodowej przez psychologa. W kodeksach zawodowych psychologów zasady te są sformułowane jako zasada: poszanowania godności klienta, jego autonomii, prawa do intymności oraz poufności relacji klient – psycholog6. Aby uchronić osobę wspomaganą od niecelowej szkodliwej działalności ze swojej strony, psychoterapeuta powinien starać się zawrzeć jak najkorzystniejszy dla klienta kontrakt terapeutyczny, którego podstawowym celem będzie bezpieczeństwo osoby wspomaganej.
Zasada poszanowania prywatności chroni osobę wspomaganą przed ingerencją psychologa w jej intymne sfery. Psycholog ma obowiązek uszanować wolę klienta do udzielania tylko takich informacji o sobie jakie klient uzna za konieczne na danym etapie terapii bądź w trakcie całego procesu terapeutycznego. Psycholog powinien również dbać o to aby klient zwiększał zakres samodzielności, aby decyzje, które podejmuje były coraz bardziej jego osobistymi wyborami, aby stawał się coraz bardziej odpowiedzialny za postępy w terapii.
Kolejnym z ważnych etycznych aspektów procesu pomagania jest jego poufny charakter. Psycholog jest zobowiązany nie tylko do zachowania w tajemnicy informacji, które przekazał mu jego klient lecz również faktu, że ktoś jest jego klientem. Tajemnica zawodowa nie jest ograniczona w czasie, obowiązuje psychologa bezterminowo z wyjątkiem sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia klienta, bądź innych osób, a zagrożenie jest spowodowane aktywnością klienta. Brzeziński i Toeplitz- Wiśniewska piszą, że „chociaż zasada zaufania klienta do swojego terapeuty wynika z poufności relacji terapeutycznej i jest jej fundamentalną podstawą, to w szczególnych przypadkach dobro innych ludzi musi przeważać nad dobrem klienta”7. Piszą również, iż niezbędnym warunkiem stosowania etycznych zasad udzielania pomocy psychologicznej i stałej refleksji nad przebiegiem procesu leczenia jest poddawanie swojej pracy superwizji, bez której terapeuta nie ma możliwości monitorowania i kontrolowania prawidłowości własnego postępowania w relacji z klientem.
Psycholog chcąc w sposób profesjonalny pomagać ludziom powinien zdawać sobie sprawę z tego, iż jego działalność może mieć przeciwny skutek niż niesienie ulgi cierpiącym oraz poprawianie jakości ich życia. Bez przestrzegania fundamentalnych zasad etycznych oraz superwizji jego aktywność zawodowa może być narażona na wiele negatywnych procesów, z których istnienia może nie zdawać sobie sprawy. Pomaganie, a zwłaszcza profesjonalna pomoc psychologiczna jest bardzo odpowiedzialną aktywnością, z czego każdy psycholog powinien zdawać sobie sprawę.