Diagnoza w psychologii to ocena bieżącej sytuacji danej jednostki, mająca na celu dobór odpowiedniej formy interwencji. Proces ten opiera się na określonej orientacji teoretycznej, która umożliwia jak najtrafniejsze scharakteryzowanie zjawiska, osoby lub grupy. Diagnoza nozologiczna wywodzi się z greckich słów nosos (choroba) i logos (nauka) i odnosi się do procesu klasyfikacji i różnicowania zaburzeń psychicznych oraz chorób na podstawie określonych kryteriów diagnostycznych. Diagnoza nozologiczna polega na identyfikacji i klasyfikacji konkretnego zaburzenia psychicznego lub medycznego, w celu określenia jego charakterystycznych cech, objawów oraz przebiegu. Jest to kluczowy element w praktyce medycznej i psychologicznej, pozwalający na zrozumienie natury problemu zdrowotnego danej osoby oraz podejmowanie odpowiednich działań terapeutycznych. Diagnoza stanowi punkt wyjścia dla planowania leczenia, monitorowania postępów terapeutycznych oraz zrozumienia rokowań dla zdrowia i funkcjonowania danej osoby. Poprzez diagnozę nozologiczną specjaliści zdrowia psychicznego mogą skoncentrować się na zrozumieniu natury problemu pacjenta oraz wybrać najlepsze strategie terapeutyczne.
Diagnoza nozologiczna nazywana również diagnozą różnicową lub opisową, polega na obserwacji, identyfikacji i ocenie objawów, czyli istotnych z klinicznego punktu widzenia przeżyć wewnętrznych i zachowań pacjenta, a następnie ich porównaniu z jednostkami chorobowymi opisanymi w klasyfikacjach ICD-11 i DSM-5. Zazwyczaj wykorzystuje się do tego celu kryteria diagnostyczne zawarte w klasyfikacjach chorób, takich jak Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD) w medycynie lub Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych (DSM) w psychiatrii. Proces ten umożliwia precyzyjne określenie stanu zdrowia pacjenta. Diagnoza nozologiczna uwzględnia także wykorzystanie opisów objawów zawartych w istniejących modelach i podejściach psychoterapeutycznych, takich jak model psychodynamiczny czy poznawczo-behawioralny.
Diagnoza różnicowa
Diagnoza różnicowa w psychologii i psychiatrii polega na szczegółowej analizie symptomów prezentowanych przez pacjenta. Symptomami są tutaj zarówno wewnętrzne doświadczenia psychiczne (np. emocje, myśli, odczucia), jak i obserwowalne zachowania. Analiza ta ma na celu zidentyfikowanie tych objawów, które mają znaczenie kliniczne, a następnie porównanie ich z jednostkami chorobowymi i zaburzeniami opisanymi w uznanych klasyfikacjach diagnostycznych.
Diagnoza różnicowa formułowana jest w procesie, który można podzielić na trzy etapy: gromadzenie informacji na temat stanu i funkcjonowania pacjenta, porównanie tych danych z objawami opisanymi w klasyfikacjach oraz postawienie hipotezy dotyczącej konkretnego zaburzenia, pod warunkiem że liczba, czas trwania i charakter symptomów odpowiadają jego opisowi. W trakcie diagnozy możliwe jest sformułowanie kilku hipotez, które są następnie weryfikowane poprzez dalszą analizę danych. Dodatkowo, w niektórych przypadkach można postawić więcej niż jedną diagnozę. Przy korzystaniu z klasyfikacji ICD-11 należy także uwzględnić II i III oś, czyli poziom niesprawności oraz czynniki kontekstowe wpływające na diagnozę.
Diagnostyka różnicowa
Diagnostyka różnicowa to proces identyfikacji choroby poprzez odróżnianie jej od innych schorzeń, które mogą manifestować się podobnymi objawami. Stosowana jest zwłaszcza w przypadku schorzeń o złożonej symptomatologii, gdzie jednoznaczne rozpoznanie wymaga wykluczenia alternatywnych przyczyn. Przykładem może być diagnoza schizofrenii, która często wymaga odróżnienia od innych zaburzeń psychicznych lub stanów zdrowotnych.
Na przykład pacjenci cierpiący na depresję mogą doświadczać urojeń winy lub porażki, a niektórzy również omamów, co może przypominać objawy schizofrenii. Podobne symptomy mogą być także wywołane przez zażywanie substancji psychoaktywnych, takich jak kokaina czy amfetamina, zwłaszcza w przypadkach intensywnego i długotrwałego użycia. Inne stany, które mogą powodować podobne objawy, to uszkodzenia mózgu lub choroba Huntingtona – dziedziczne schorzenie neurologiczne.
Dodatkowo urojenia prześladowcze mogą być związane z niewykrytymi problemami ze słuchem, a objawy takie jak omamy czy urojenia mogą wynikać z zaburzeń odżywiania. Przykładowo, niedobór niacyny (witamina B3), witaminy C czy alergie pokarmowe, takie jak nietolerancja białka mleka krowiego lub glutenu, mogą prowadzić do podobnych objawów w niektórych przypadkach.
Proces diagnostyki różnicowej pozwala zidentyfikować pierwotną przyczynę objawów, co jest kluczowe dla skutecznego leczenia i uniknięcia błędnego rozpoznania.
Etapy diagnozy różnicowej
- Zbieranie informacji
Na tym etapie gromadzone są szczegółowe dane dotyczące stanu zdrowia pacjenta, jego codziennego funkcjonowania oraz kontekstu życiowego. Obejmuje to wywiad z pacjentem, obserwację zachowań oraz, w razie potrzeby, wyniki badań diagnostycznych lub testów psychologicznych. Istotne jest również uwzględnienie czynników takich jak historia medyczna, przebieg objawów w czasie oraz reakcje pacjenta na wcześniejsze interwencje. - Analiza i porównanie objawów
Kolejnym krokiem jest porównanie zebranych danych z kryteriami diagnostycznymi zawartymi w klasyfikacjach ICD-11 i DSM-5. Klasyfikacje te opisują szczegółowo objawy, ich wzorce występowania, czas trwania oraz inne kluczowe czynniki charakterystyczne dla poszczególnych zaburzeń lub chorób. - Formułowanie hipotezy diagnostycznej
Na podstawie stopnia zgodności pomiędzy objawami pacjenta a opisami w klasyfikacjach formułuje się hipotezę o potencjalnym zaburzeniu. Ważne jest przy tym uwzględnienie takich aspektów, jak liczba objawów, ich intensywność, czas trwania oraz wpływ na funkcjonowanie pacjenta. Hipoteza jest weryfikowana w toku dalszej obserwacji, a także przy użyciu dodatkowych narzędzi diagnostycznych, jeśli zachodzi taka potrzeba.
Diagnoza różnicowa nie tylko pomaga w precyzyjnym określeniu, z jakim zaburzeniem lub problemem zdrowotnym zmaga się pacjent, ale także pozwala wykluczyć inne stany, które mogą prezentować podobne objawy. W efekcie umożliwia to wdrożenie odpowiedniego planu leczenia lub terapii, który jest najlepiej dopasowany do potrzeb pacjenta.
Literatura:
Kalat, James W.: Biologiczne podstawy psychologii, 2006
