Według teorii psychoanalitycznej źródłem problemów psychicznych jest specyficzna interakcja wrodzonych predyspozycji dziecka z wpływami jego najbliższego otoczenia. Stany psychiczne, które są trudne lub niemożliwe do zniesienia, często związane z uczuciami takimi jak lęk, poczucie winy, bezradność czy złość, są tłumione przez różne mechanizmy obronne, takie jak wyparcie, zaprzeczenie czy identyfikacja projekcyjna. Ten proces objawia się różnymi symptomami. Terapeuta psychoanalityczny nie skupia się jedynie na likwidowaniu objawów cierpienia, ale raczej szuka ich źródeł w nieświadomości, sięgając do najwcześniejszych doświadczeń pacjenta i analizując ich wpływ na jego obecne relacje i zachowanie.
W ciągu ostatnich stu lat psychoanaliza stała się obszerną dziedziną, obejmującą wiele teorii i stanowisk. Na jej podstawie wykształciła się terapia psychoanalityczna. Główną różnicą między psychoanalizą, a terapią psychoanalityczną jest częstotliwość sesji: w psychoanalizie odbywa się 4-5 sesji w tygodniu, podczas których pacjent leży na kozetce, podczas gdy w psychoterapii psychoanalitycznej sesje odbywają się 2-3 razy w tygodniu, pacjent i terapeuta siedzą „twarzą w twarz”.
Na czym polega terapia psychoanalityczna?
Terapia psychoanalityczna opiera się głównie na badaniu ukrytych motywów i fantazji, które przejawiają się poprzez przeniesienie na terapeutę. W ramach tego procesu pacjent projektuje na terapeutę swoje postawy i uczucia, które miały lub mają w stosunku do istotnych osób w swoim życiu, zwanych wewnętrznymi obiektami, reprezentującymi te osoby. Podczas terapii pacjent staje się bardziej świadomy przyczyn swoich emocji i zachowań. Może stawić czoło uczuciom, przed którymi wcześniej się bronił, a które często objawiały się w formie symptomów. To pozwala mu zrozumieć znaczenie tych symptomów oraz naturę powtarzających się obronnych wzorców reakcji, myślenia i zachowania. W efekcie pacjent zyskuje większą kontrolę nad swoimi myślami, zamiast reagować impulsywnie i powielać stare schematy.
Metody i techniki terapii psychoanalitycznej
W trakcie sesji pacjent ma swobodę wyrażać to, co uważa za stosowne, a ta forma aktywności jest tradycyjnie nazywana wolnymi skojarzeniami. Analiza tego, co mówi pacjent, pozwala zrozumieć ukryte źródło jego problemów. Terapeuta używa interpretacji jako podstawowego narzędzia, aby pomóc pacjentowi zrozumieć swoje problemy i ich ukryte źródło. Poprzez interpretację terapeuta przekazuje pacjentowi swoje zrozumienie ukrytego znaczenia zawartego w jego wypowiedziach, fantazjach, wspomnieniach, snach, lękach, pragnieniach i zachowaniach. Tym samym ujawnia pacjentowi, na czym polega jego wewnętrzny konflikt. Interpretacja przeniesienia pomaga także uświadomić pacjentowi uczucia, postawy i zachowania, które pierwotnie miały miejsce w odniesieniu do ważnych postaci z przeszłości, takich jak rodzice i rodzeństwo, a teraz powtarzają się w związku z terapeutą.
PRZENIESIENIE jest fundamentalnym mechanizmem wykorzystywanym w terapii psychoanalitycznej. W jego ramach pacjent projektuje swoje myśli, uczucia i wyobrażenia na terapeutę w bezpiecznym środowisku. Dzięki temu procesowi treści, które zostały wyparte z jego świadomości, mogą być ponownie przeżywane. Analiza przeniesienia pozwala terapeucie uzyskać dostęp do nieświadomych aspektów pacjenta.
INTERPRETACJA jest kluczowym narzędziem w terapii psychoanalitycznej. Terapeuta używając interpretacji przekazuje pacjentowi swoje zrozumienie jego problemów oraz ich ukrytego źródła. Terapeuta uświadamia pacjentowi ukryte znaczenie zawarte w jego wypowiedziach, fantazjach, wspomnieniach, snach, lękach, pragnieniach i zachowaniach. W wyniku tego procesu ujawnia się pacjentowi, na czym polega jego wewnętrzny konflikt.
KONFRONTACJA polega na wskazywaniu pacjentowi sprzecznych aspektów jego myśli, uczuć i zachowań.
KLARYFIKACJA bada granice świadomości pacjenta w przypadku materiału, który jest niepełny, niejasny, rozbieżny lub sprzeczny. Klaryfikacja przygotowuje pole do późniejszych interpretacji.
KONSTRUKCJA i REKONSTRUKCJA służą odtwarzaniu zapomnianej (wypartej) historii dzieciństwa pacjenta.
Cele terapii psychoanalitycznej
Głównym celem terapii jest osiągnięcie integracji psychiki, co ostatecznie może prowadzić do zmniejszenia lub ustąpienia objawów. W trakcie terapii pacjent zyskuje zrozumienie przyczyn swoich trudności i wewnętrznych konfliktów, co sprzyja opracowaniu bardziej dojrzałych rozwiązań. Terapia ta również rozwija umiejętność myślenia symbolicznego i zdolność do tolerowania frustracji oraz konfliktowych uczuć.
Badania wykazują, że w wyniku terapii pacjenci zazwyczaj doświadczają znacznego wzrostu poczucia satysfakcji z życia. Jednakże ważne jest, aby pacjenci byli przygotowani na doświadczanie frustracji i bólu, które mogą wynikać z eksplorowania trudnych obszarów ukrytych w nieświadomości.
Terapia psychoanalityczna i psychoanaliza są szczególnie skuteczne w leczeniu zaburzeń nerwicowych, takich jak depresja i zaburzenia lękowe, oraz zaburzeń osobowości.