Przeciwwarunkowanie to termin używany w kontekście psychoterapii, zwłaszcza w terapii poznawczo-behawioralnej, odnoszący się do techniki terapeutycznej znanej jako warunkowanie odwrotne. Technika ta polega na zastąpieniu negatywnych myśli i reakcji, pozytywnymi lub bardziej konstruktywnymi odpowiednikami.
Przeciwwarunkowanie to proces, w którym próbuje się zastąpić reakcję emocjonalną, która jest powiązana z pewnym bodźcem, inną reakcją emocjonalną, która jest z nią niezgodna. Na przykład, jeśli ktoś odczuwa lęk w obecności pająka, celem przeciwwarunkowania może być zastąpienie tego lęku – relaksacją. Metoda ta stanowi podstawę procedur terapeutycznych, takich jak systematyczna desensytyzacja i terapia awersyjna.
Podczas warunkowania odwrotnego klient jest zachęcany do identyfikowania negatywnych myśli, przekonań lub reakcji, które mogą prowadzić do stresu, lęku lub innych trudności emocjonalnych. Następnie terapeuta pomaga klientowi zrozumieć, dlaczego te negatywne myśli występują i jakie są ich skutki.
Kolejnym krokiem jest przeciwwarunkowanie tych negatywnych myśli poprzez szukanie dowodów na to, że są one nieuzasadnione lub przesadzone. Klient jest zachęcany do posługiwania się bardziej realistycznymi i konstruktywnymi wzorcami myślenia i reagowania na dane sytuacje. Celem jest zastąpienie negatywnych myśli bardziej pozytywnymi i bardziej adaptacyjnymi przekonaniami.
Przeciwwarunkowanie jest często używane w terapii osób z zaburzeniami lękowymi, depresją i innymi problemami emocjonalnymi. Pomaga klientom wypracować bardziej zdrowe sposoby myślenia, które mogą poprawić ich samopoczucie i zdolność radzenia sobie z trudnościami życiowymi.
Warto zaznaczyć, że przeciwwarunkowanie jest tylko jedną z wielu technik używanych w terapii poznawczo-behawioralnej i nie zawsze jest odpowiednie dla wszystkich klientów. Terapeuci dobierają techniki terapeutyczne na podstawie indywidualnych potrzeb i sytuacji klienta.