Systematyczna desensytyzacja to opracowana przez Josepha Wolpe technika terapeutyczna, która jest stosowana w psychoterapii behawioralnej w celu redukcji i kontroli lęków oraz fobii. Jest szczególnie skuteczna w leczeniu różnych rodzajów zaburzeń lękowych i fobii, takich jak lęk przed lotem, klaustrofobia czy fobia społeczna.
Desensytyzacja
Desensytyzacja to proces polegający na zmniejszaniu wrażliwości lub reakcji na określone bodźce, szczególnie na te, które wcześniej wywoływały fizyczną lub emocjonalną reakcję. Mechanizm ten może być używany w procesie terapii, w trakcie której osoba stopniowo narażana jest na bodźce wywołujące lęk lub negatywne emocje, aż do momentu, w którym te reakcje się zmniejszają lub znikają.
Mechanizm działania systematycznej desensytyzacji
- Hierarchia lęków – terapeuta pomaga pacjentowi stworzyć hierarchię sytuacji wywołujących lęk związany z danym zaburzeniem. Hierarchia ta jest stopniowym zestawieniem sytuacji, poczynając od tych, które wywołują najmniejszy lęk, a kończąc na tych, które wywołują największy lęk.
- Relaksacja – pacjent jest uczony technik relaksacji, takich jak głębokie oddychanie czy techniki medytacyjne, które pomagają mu osiągnąć stan spokoju i odprężenia.
- Systematyczne narażanie – pacjent jest stopniowo narażany na sytuacje z hierarchii lęków, poczynając od tych najmniej lękotwórczych i postępując do coraz bardziej stresujących. W trakcie narażania, pacjent praktykuje techniki relaksacji, aby kontrolować swoją odpowiedź na lęk.
- Warunkowanie odwrotne – w miarę jak pacjent staje się mniej lękowy wobec danego bodźca, terapeuta wprowadza proces warunkowania odwrotnego. Oznacza to parowanie bodźca wywołującego lęk z reakcją relaksacyjną, aby zastąpić lęk reakcją na relaks.
- Postęp i powtarzalność – pacjent kontynuuje praktykowanie narażania i relaksacji w trakcie sesji terapeutycznych oraz na co dzień. Proces jest powtarzany wielokrotnie, a pacjent stopniowo staje się bardziej odważny wobec sytuacji, które kiedyś wywoływały u niego lęk.
Systematyczna desensytyzacja opiera się na zasadzie wygaszania reakcji lękowej poprzez kontrolowane powtarzane narażania na sytuacje i bodźce wywołujące lęk, jednocześnie ucząc pacjenta technik relaksacyjnych. Technika ta ma na celu osiągnięcie zmniejszenia lęku i poprawę funkcjonowania pacjenta w sytuacjach, które wcześniej były dla niego problematyczne.