Jest wiele uniwersalnych elementów, które są wspólne różnym rodzajom psychoterapii (przykładowy kontrakt terapeutyczny – kontrakt terapeutyczny w terapii Gestalt). Jednym z nich jest kontrakt terapeutyczny – umowa między klientem, a terapeutą, która ma na celu ujednolicenie zasad i celów terapii oraz zapewnienie obu stronom pewnego stopnia pewności i bezpieczeństwa. Relacja pomiędzy psychoterapeutą, a klientem nawiązywana jest w trakcie pierwszego spotkania, na którym psychoterapeuta przeprowadza wstępną diagnozę psychoterapeutyczną oraz rozpoznaje motywację klienta do uczestniczenia w psychoterapii.
Kontrakt terapeutyczny powinien być ustalany na początku terapii i powinien zawierać informacje na temat czasu trwania terapii, częstotliwości spotkań, celów terapii oraz oczekiwanych efektów oraz ustalenie dalszego przebiegu psychoterapii. W kontrakcie klient wraz z psychoterapeutą wspólnie ustalają cel psychoterapii oraz jej formę. Na tym etapie zaakceptowane zostają również przez klienta metody terapii zaproponowane przez psychoterapeutę. Kontrakt terapeutyczny może zostać sporządzony w formie pisemnej bądź ustnej. Jednym z najbardziej znanych modeli współpracy terapeuty i klienta jest kontrakt terapeutyczny Johna Enright’a.
Kontrakt terapeutyczny wg Enright’a
Procedura zawierania kontraktu terapeutycznego w modelu zaproponowanym przez Johna Enright’a opiera się na pięciu etapach, które powinny być realizowane w określonej kolejności. Każdy krok musi być w pełni zrealizowany, zanim przejdzie się do kolejnego. W razie trudności terapeuta i klient powinni cofnąć się do poprzedniego etapu.
- Uznanie woli uczestnictwa – W modelu kontraktu terapeutycznego zaproponowanym przez Johna Enright’a, klient powinien uznać, że poszukiwanie pomocy i gotowość do skorzystania z niej to jego świadoma decyzja. Zdarza się jednak, że niektórzy klienci, chcąc uniknąć osobistej odpowiedzialności za rezultaty terapii, zaprzeczają, jakoby sami zdecydowali się na jej podjęcie. Twierdzą, że znaleźli się u psychoterapeuty pod wpływem sugestii lub wręcz nacisków ze strony bliskich lub znajomych. Klient powinien świadomie zdecydować się na terapię. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób, które przystępują do terapii pod wpływem zewnętrznego nacisku.
- Ustalanie rzeczywistego problemu – Terapeuta pomaga klientowi zidentyfikować kluczowy problem, który wywołuje największy dyskomfort. Rolą psychoterapeuty jest wsparcie klienta w określeniu jego faktycznego problemu oraz ustalenie wspólnego celu i natury pomocy.
- Ocena osiągalności celu – Wspólnie z klientem określa się, czy wyznaczone cele są realistyczne, czy problem klienta jest możliwy do rozwiązania oraz czy klient odczuwa poprawę sytuacji. Terapeuta powinien również sprawdzić, czy klient jest gotowy na pracę właśnie z nim.
- Budowanie zaufania i ustalanie odpowiedzialności – Terapeuta i klient uzgadniają zakres odpowiedzialności oraz weryfikują, czy relacja terapeutyczna jest satysfakcjonująca dla obu stron.
- Analiza konfliktowych motywów – Terapeuta i klient omawiają ewentualne „zyski wtórne,” czyli nieświadome korzyści wynikające z pozostawania w trudnej sytuacji, które mogą blokować postęp. Terapeuta powinien zidentyfikować, czy istnieją sprzeczne motywacje, które mogą podtrzymywać trudność i hamować zmianę — ten etap nazywany jest także analizą zysku wtórnego.
Cechy kontraktu terapeutycznego
Kontrakt terapeutyczny powinien obejmować takie kluczowe elementy jak:
- Czas trwania terapii – określenie czasu, który będzie poświęcony na terapię oraz częstotliwości spotkań.
- Cel terapii – określenie celów, które mają zostać osiągnięte w trakcie terapii oraz zdefiniowanie problemów, nad którymi będzie pracował klient.
- Zasady postępowania – ustalenie zasad, na których będzie opierała się terapia, np. poufność, szacunek, uczciwość, a także zasady dotyczące płatności, anulowania spotkań itp.
- Wyzwania – omówienie wyzwań, jakie mogą pojawić się podczas terapii oraz sposobów radzenia sobie z nimi.
- Oczekiwania oraz zaangażowanie – omówienie oczekiwań klienta oraz zaangażowania, jakie będzie wymagane od obu stron.
Cele kontraktu terapeutycznego
Kontrakt terapeutyczny ma na celu zapewnienie klarownych ram dla psychoterapii oraz zapewnienie klientowi poczucia bezpieczeństwa oraz zaufania do terapeuty. W kontrakcie terapeutycznym powinny być jasno określone zasady zachowania się obu stron, takie jak wzajemny szacunek i poufność. Klient powinien zostać poinformowany o zasadach dotyczących anulowania spotkań, płatności, a także o tym, że terapia może być przerwana w dowolnym momencie przez jedną lub obie strony. Kontrakt terapeutyczny jest również ważnym narzędziem w procesie terapeutycznym, ponieważ zapewnia stronom jasność i porządek, które pomagają w osiągnięciu tego celu terapeutycznego. Ustalenie kontraktu terapeutycznego na początku terapii pozwala na lepszą współpracę między terapeutą, a klientem, a także na bardziej efektywną pracę nad problemami emocjonalnymi i psychicznymi.