Prawo efektu Thorndike’a stwierdza, że pozytywne wzmocnienie zwiększa prawdopodobieństwo, że dane zachowanie zostanie powtórzone w przyszłości, podczas gdy wzmocnienie negatywne zmniejsza to prawdopodobieństwo. Wybór odpowiednich wzmocnień pozytywnych to tylko pierwszy krok w manipulacji zachowaniem instrumentalnym. Ważna jest także procedura ich stosowania, czyli zestaw reguł decydujących o częstotliwości, czasie i rodzaju nagród za konkretne zachowania. Behawioryści, szczególnie B.F. Skinner, opracowali różne takie procedury, niektóre z nich są wyjątkowo zaawansowane eksperymentalnie.
Procedura stałych odstępów czasowych
Jedną z tych procedur jest procedura stałych odstępów czasowych, gdzie zachowanie człowieka jest regularnie nagradzane po upływie określonego czasu, na przykład co pięć minut, bez względu na jego osiągnięcia. Przykładem może być dziecko, które otrzymuje cukierki lub uznanie co pięć minut, niezależnie od tego, jakie zadanie wykonuje. Ta procedura jest często stosowana w instytucjach społecznych, gdzie pracownik otrzymuje wynagrodzenie regularnie, niezależnie od wydajności. Jednakże ta metoda często ma negatywne skutki, ponieważ nie zachęca do wysiłku i może powodować nierytmiczność w pracy, gdy pracownicy pracują intensywniej tuż przed terminem wypłaty.
Ważne jest zrozumienie, że procedura stałych odstępów czasowych nie zawsze jest efektywnym narzędziem do kontroli zachowań ludzkich. Jej wpływ na ludzkie zachowanie jest często niewielki, ponieważ nagrody nie są bezpośrednio powiązane z osiągnięciami, co może prowadzić do braku motywacji do ciężkiej pracy. Ponadto może to skutkować nierytmicznym tempem pracy, co jest problemem zarówno w pracy, jak i w procesie nauki.
Procedura stałych proporcji
Kolejną metodą wzmacniania jest procedura stałych proporcji (fixed ratio schedule). Zgodnie z nią, jednostka otrzymuje nagrody materialne lub moralne po wykonaniu określonej ilości pracy. W tej procedurze wzmocnienie występuje regularnie po każdej n-tej reakcji. Na przykład uczeń, który rozwiąże określoną liczbę zadań, pracownik, który wyprodukuje określoną ilość detali, czy inżynier, który skonstruuje nowe urządzenie techniczne, zostaną nagrodzeni pieniędzmi lub uznaniem. W tym przypadku rodzaj i intensywność nagrody zależą od faktycznych osiągnięć jednostki, a nie od upływu czasu. Zazwyczaj ta procedura stymuluje aktywność i zwiększa tempo działania. Jej skuteczność zależy w dużej mierze od odpowiedniego określenia, po ilu reakcjach należy dostarczyć nagrodę. Warto zauważyć, że ludzie zwykle niechętnie przystają na tę procedurę i starają się jej unikać, jeśli to możliwe. To zjawisko zasługuje na dalsze badania.
Procedura zmiennych odstępów czasowych
Trzecią istniejącą metodą jest procedura zmiennych odstępów czasowych (variable interval schedule). Jest ona zdecydowanie inna niż poprzednie. W ramach tej procedury nagrody są nieregularne, a czas między reakcją a nagrodą zmienia się losowo. Na przykład, w eksperymencie psychologicznym osoba może rozwiązywać zagadki logiczne lub uczyć się nowego tekstu, a badacz nagradza ją po 10, 20, 30, 40, 50 lub 60 sekundach. Chociaż średni czas między nagrodami wynosi 35 sekund, to jest to zmienne i nieprzewidywalne, wahając się od 10 do 60 sekund. W rezultacie osoba nie może przewidzieć, kiedy zostanie nagrodzona, co wprowadza element niepewności. Ta procedura jest dość popularna w życiu społecznym, na przykład pisarz nie może dokładnie przewidzieć, kiedy otrzyma honorarium, a ludzie zakochani wyznają miłość w nieregularnych odstępach czasu. Awansowanie na stanowisko kierownicze również często odbywa się nieregularnie. W takich przypadkach jest trudno jednoznacznie przewidzieć, kiedy osoba otrzyma pożądane bodźce. Wbrew powszechnym przekonaniom, procedura zmiennych odstępów czasowych jest skuteczniejsza niż procedura regularnego wzmacniania reakcji. Zwykle wpływa na zwiększenie tempa działania i bardziej rytmiczną pracę. Dlatego też miłość i przyjaźń między ludźmi mogą trwać przez długie lata. Stwierdzenie, że w wielu sytuacjach zmienna natura nagród jest bardziej efektywna, jest jednym z najważniejszych odkryć behawiorystów.
Procedura zmiennych proporcji
Czwartą metodą wzmacniania zachowania jest procedura zmiennych proporcji (variable ratio schedule). Tutaj zmienia się liczba reakcji, które trzeba wykonać przed otrzymaniem wzmocnienia. W pewnych grach hazardowych, na przykład, przeciętnie co 10 zakład jest wygrywający, ale uczestnik może otrzymać nagrodę po pierwszym zakładzie lub dopiero po setnym. To jest zdecydowanie sytuacja pełna ryzyka. W życiu społecznym, procedura ta ma wiele różnych zastosowań. W biznesie, medycynie czy polityce, ludzkie wysiłki są nagradzane nieregularnie. Nie wszystkie operacje serca zakończą się sukcesem, ale nie można dokładnie przewidzieć wyniku konkretnej operacji. Podobnie, nie wszystkie działania dyplomatyczne kończą się sukcesem. Badacze zachowań odkryli, że rozkład zmiennych proporcji jest zazwyczaj najbardziej efektywny. Ludzie pracują wtedy rytmicznie i z dużą intensywnością. Można by powiedzieć, że żyją z „nadzieją”, że wcześniej czy później zostaną nagrodzeni za swoje wysiłki. Chociaż nie wiedzą dokładnie, kiedy to się stanie, to wierzą, że „pożądane rzeczy” kiedyś przyjdą. Ta „nadzieja” sprawia, że ich reakcje są niezwykle trwałe.