Teoria pola (Field Theory) to psychologiczna koncepcja stworzona przez niemieckiego psychologa Kurta Lewina w 1936 roku, która skupia się na analizie sił wpływających na jednostkę w danym środowisku. Teoria ta opiera się na założeniu, że zachowanie człowieka jest wynikiem interakcji między jednostką a otoczeniem i można je zrozumieć jedynie, badając cały „obszar” (ang. field) obejmujący zarówno osobę, jak i jej środowisko.
Teoria pola to koncepcja, która zrodziła się przez analogię do nauk fizycznych. Model ten zapożyczony z nauki o polach elektromagnetycznych, postuluje pola sił, które są w dynamicznej i nieustannie zmieniającej się równowadze. Psychologowie posługujący się tą teorią psychologiczną uważają, że zjawiska psychiczne, podobnie jak zjawiska fizyczne, reprezentują wypadkową interakcji wielu sił, a zmiana zachodząca gdziekolwiek w tym systemie wpływa na cały system. Uważa się zatem, że zachowanie nie jest kształtowane przez indywidualne łańcuchy przyczyn i skutków, lecz przez kombinacje sił, które tworzą całe pole.
Teorii pola Kurta Lewina
Teoria pola psychologicznego, zwana też psychologią topologiczną opisuje wzajemne zależności między polem psychicznym jednostki, a jej środowiskiem. Według Lewina zachowanie jest funkcją pola istniejącego w momencie wystąpienia tego zachowania, a analizę rozpoczyna się od całości sytuacji, wyodrębniając jej składniki. Lewin podkreśla, że potrzeby jednostki są kluczowymi determinantami zachowania, a preferuje psychologiczny opis pola, zamiast fizycznego czy fizjologicznego. Pole psychiczne definiuje jako „ogół współistniejących faktów, wzajemnie uzależnionych”, a do reprezentacji pojęć dynamicznych wprowadza przestrzeń hodologiczną, wyrażoną za pomocą grafów liniowych, tworząc tym samym psychologię wektorową (dla pojęć dynamicznych) i opis topologiczny (dla strukturalnych).
Pole psychiczne – jest to suma wszystkich wpływów zewnętrznych i wewnętrznych, które oddziałują na jednostkę w danym momencie. Lewin używał pojęcia „przestrzeni życiowej” (lifespace), obejmującej zarówno cele i potrzeby jednostki, jak i przeszkody oraz możliwości, jakie napotyka.
Zasada całości – aby zrozumieć zachowanie jednostki, należy analizować całość pola psychicznego, ponieważ każda jego część oddziałuje na pozostałe. Pole obejmuje zarówno czynniki fizyczne, jak i społeczne, emocjonalne oraz poznawcze.
Dynamika sił – zachowanie wynika z dynamicznej równowagi między różnymi siłami (popędami, presjami, potrzebami), które wpływają na jednostkę. Może to oznaczać zarówno dążenie do osiągnięcia celu, jak i unikanie przeszkód.
Zmiana – pole psychiczne nie jest stałe, lecz ulega zmianom w wyniku działania sił zewnętrznych oraz procesów wewnętrznych. Na przykład nowa informacja lub zmiana w środowisku może zmienić percepcję jednostki i jej reakcje.
Teoria pola jest często stosowana w psychologii społecznej oraz w badaniach nad motywacją i zmianą zachowań. Lewin sformułował na jej podstawie także model zmiany składający się z trzech etapów: odzmrożenie (unfreezing), zmiana (change) oraz zamrożenie (refreezing), który jest używany w zarządzaniu zmianą, np. w organizacjach.
Teoria Goldsteina
Teorią osobowości, która zapożyczyła wiele idei z teorii pola, jest teoria organizmu jako całości, czołowym jej przedstawicielem jest Kurt Goldstein. Jako neuropsychiatra zajmujący się żołnierzami, którzy w czasie pierwszej wojny światowej doznali uszkodzeń mózgu, Goldstein przyjął zasadę, że poszczególne objawy można zrozumieć tylko wtedy, gdy nie będzie się ich uważać jedynie za wynik poszczególnych chorób czy uszkodzeń, lecz za wytwór organizmu funkcjonującego jako całość. Organizm jest jednością, a to, co się zdarza w jakiejkolwiek jego części, wpływa na całość. Organizacja jest naturalną właściwością organizmu, a dezorganizacja oznacza chorobę. Aczkolwiek części składowe trzeba wyodrębniać dla celów badań psychologicznych i medycznych, to jednak u danej osoby nie funkcjonują one w izolacji.
Stałość jako wynik realizacji własnego ja
Teoria ta kładzie nacisk przede wszystkim na regularny rozwój wrodzonych potencjalnych możliwości organizmu. Uznaje ona jednak, że odpowiednie środowisko jest nieodzownym warunkiem, aby ten rozwój mógł nastąpić. Zgodnie z tym, czego można by oczekiwać, teoria ta zakłada, iż organizm jest motywowany przez jeden dominujący, a nie przez kilka różnych, niezależnych popędów. Tym popędem, który Goldstein nazwał samorealizacją, jest nasze nieustanne dążenie do zrealizowania naszych wrodzonych potencjalnych możliwości.