Psychoza to zespół zaburzeń psychicznych charakteryzujący się utratą kontaktu z rzeczywistością, które mogą wystąpić w różnych zaburzeniach psychicznych, w tym w schizofrenii. Psychoza jest zwykle wynikiem zaburzeń funkcjonowania mózgu, a jej geneza jest wieloczynnikowa. Psychoza może wystąpić u osób w każdym wieku, ale częściej diagnozuje się ją u młodych dorosłych, szczególnie u osób obciążonych chorobami psychicznymi w rodzinie. Terminu psychoza używa się również w celu wyodrębnienia tej kategorii zaburzeń od zaburzeń nerwicowych, które zazwyczaj opisuje się jako przesadne lub niestosownie nasilone reakcje, np. przesadny lęk lub strach przed konkretnym bodźcem. Psychozy różnią się od zaburzeń nerwicowych przede wszystkim jakościowo, ponieważ charakteryzują się występowaniem odmiennych od normalnych doznań, takich jak omamy lub urojenia.
Objawy psychozy są zwykle bardzo różnorodne i mogą obejmować omamy, urojenia, dezorganizację myślenia i zachowania, a także zaburzenia nastroju i nieprawidłowe zachowania motoryczne. Osoby cierpiące na psychozę często doświadczają halucynacji, czyli wizji lub dźwięków, które nie istnieją w rzeczywistości. Urojenia, które towarzyszą psychozie, to fałszywe przekonania, które nie odpowiadają rzeczywistości. Mogą one obejmować np. przekonanie o prześladowaniu, kontrolowaniu lub wpływaniu na myśli.
Dezorganizacja myślenia i zachowania to kolejny objaw psychozy. Osoby cierpiące na psychozę mogą mówić chaotycznie, trudno jest im formułować logicznie zdania, ich wypowiedzi często są pozbawione sensu. Mogą również zachowywać się w sposób, który nie jest spójny z ich zachowaniem w innych sytuacjach.
Częstym objawem psychozy są również zaburzenia nastroju. Osoby cierpiące na psychozę mogą doświadczać gwałtownych zmian nastroju, które mogą obejmować okresy euforii i depresji. Nieprawidłowe zachowania motoryczne to kolejny z objawów psychozy. Mogą one obejmować np. niekontrolowane ruchy ciała, jak np. drgawki, mimowolne ruchy rąk lub nóg, lub też trudności z poruszaniem się w sposób spójny i harmonijny.
Czym jest psychoza?
Psychoza jest głęboko zakorzenionym w dziedzinie psychiatrii terminem, odnoszącym się do poważnych zaburzeń psychicznych, które wpływają na sposób myślenia, percepcji, emocje i zachowania jednostki. Zaburzenia psychotyczne prowadzą do utraty kontaktu z rzeczywistością, co może prowadzić do nielogicznego myślenia, halucynacji, urojeń oraz trudności w wyrażaniu uczuć i funkcjonowaniu społecznym. Ten złożony stan psychiczny jest obszarem intensywnych badań naukowych i terapeutycznych, ponieważ ma istotny wpływ na jakość życia pacjentów oraz ich otoczenia.
Definicja psychozy nie jest jednoznaczna, ponieważ obejmuje szeroką gamę objawów i zaburzeń. Jednak w jej centrum leży utrata zdolności do odróżnienia rzeczywistości od iluzji. Osoba cierpiąca na psychozę może doświadczać halucynacji, czyli zmysłowych doświadczeń bez rzeczywistych bodźców zewnętrznych, takich jak słyszenie głosów czy widzenie rzeczy, które inni nie widzą. Ponadto, urojenia są również charakterystycznym objawem psychozy, polegającym na przekonaniach niezgodnych z rzeczywistością, które osoba uważa za prawdziwe, pomimo braku na nie dowodów.
Zaburzenia psychotyczne są zróżnicowane i obejmują schizofrenię, zaburzenia schizotypowe, zaburzenia nastroju z objawami psychotycznymi oraz inne rzadkie schorzenia. To grupa poważnych schorzeń psychicznych, które wpływają na percepcję, myślenie, emocje, zachowanie i zdolność funkcjonowania społecznego. Charakteryzują się utratą kontaktu z rzeczywistością, co może prowadzić do występowania omamów, urojeń, dezorganizacji myślenia oraz trudności w utrzymaniu zdrowych relacji interpersonalnych. Zaburzenia psychotyczne mogą mieć różne przyczyny, w tym genetyczne, neurobiologiczne, społeczne i środowiskowe. Mimo to dokładne przyczyny psychozy nie są jeszcze w pełni zrozumiane.
Rodzaje psychoz
Istnieje kilka rodzajów zaburzeń psychotycznych, w tym schizofrenia, zaburzenia schizoafektywne, zaburzenia dwubiegunowe, zaburzenie depresyjne z cechami psychotycznymi. Każde z tych zaburzeń ma swoje charakterystyczne objawy i cechy diagnostyczne. Schizofrenia, na przykład, jest jednym z najbardziej znanych i rozpoznawalnych zaburzeń psychotycznych. Charakteryzuje się niestabilnością myślenia, trudnościami w utrzymaniu koncentracji, spłyceniem emocji oraz poważnymi trudnościami w komunikacji interpersonalnej.
Omamy i urojenia są częstymi objawami zaburzeń psychotycznych. Omamy polegają na odczuwaniu zmysłów bez zewnętrznego bodźca, takie jak słyszenie głosów, widzenie obrazów lub odczuwanie dotyku, które inni nie dostrzegają. Urojenia to przekonania lub przekonania niewłaściwe, niemożliwe do potwierdzenia przez inne osoby lub rzeczywistość. Mogą obejmować urojenia prześladowcze, wielkościowe, paranoiczne lub inne.
Osoby cierpiące na zaburzenia psychotyczne mogą również doświadczać dezorganizacji myślenia i mowy. Ich wypowiedzi mogą być trudne do zrozumienia, a myśli często skaczą z jednej kwestii na drugą. Mogą mieć trudności w koncentracji i utrzymaniu logicznej struktury wypowiedzi.
Zaburzenia psychotyczne mają również wpływ na sferę emocjonalną. Osoby z tymi schorzeniami mogą doświadczać spłycenia emocji lub wręcz przeciwnie – intensywnych reakcji emocjonalnych. Stany lękowe, depresyjne lub maniakalne mogą towarzyszyć objawom psychotycznym.
Leczenie psychozy
Leczenie psychozy zależy od wielu czynników, takich jak indywidualne potrzeby pacjenta, rodzaj i nasilenie objawów, a także przyczyny choroby. W leczeniu psychozy stosuje się wiele różnych metod, a najczęściej stosowanymi są terapia psychofarmakologiczna, terapia psychologiczna oraz leczenie somatyczne. Ważne jest, aby szybko rozpoznać psychozę i rozpocząć leczenie. Nieleczone zaburzenia psychiczne mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak samookaleczenia, samobójstwa lub radykalne zmiany w psychice i zachowaniu. W przypadku wystąpienia objawów psychozy należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem specjalistą, który przeprowadzi odpowiednie badania i zaleci odpowiednie leczenie.
Leczenie zaburzeń psychotycznych zazwyczaj opiera się na terapii farmakologicznej i psychoterapii. W warunkach szpitalnych leczenie psychozy zwykle obejmuje psychofarmakoterapię – czyli stosowanie leków przeciwpsychotycznych, które pomagają w redukcji objawów psychozy. W niektórych przypadkach mogą być również stosowane terapie psychologiczne, które pomagają w radzeniu sobie z objawami psychozy. Leki przeciwpsychotyczne, takie jak leki antypsychotyczne i stymulujące układ serotoninergiczny, są powszechnie stosowane w celu łagodzenia objawów psychozy. Psychoterapia (np. terapia poznawczo-behawioralna) może pomóc pacjentom w zrozumieniu swoich objawów, radzeniu sobie z nimi i poprawie funkcjonowania społecznego.
Terapia farmakologiczna polega na podawaniu leków, takich jak leki przeciwpsychotyczne, które pomagają zmniejszyć nasilenie objawów psychozy, takich jak omamy, urojenia, dezorganizacja myśli i zachowania. W leczeniu psychozy stosuje się również leki przeciwdepresyjne, stabilizatory nastroju i leki przeciwlękowe, w zależności od konkretnych objawów i potrzeb pacjenta.
Leki przeciwpsychotyczne są to głównymi narzędziami farmakologicznymi stosowanymi w leczeniu psychozy. Dzielą się na dwa rodzaje: typowe i atypowe. Leki typowe, znane również jako neuroleptyki pierwszej generacji, mają na celu łagodzenie objawów pozytywnych (np. omamy, urojenia) i często wiążą się z efektami ubocznymi. Leki atypowe, czyli neuroleptyki drugiej generacji, mają na celu zarówno łagodzenie objawów pozytywnych, jak i negatywnych (np. apatia, osłabienie emocjonalne) i zazwyczaj charakteryzują się mniejszym ryzykiem działań niepożądanych.
Aby osiągnąć maksymalne korzyści terapeutyczne i minimalizować skutki uboczne, leki powinny być stosowane w odpowiednich dawkach, zgodnie z zaleceniami. Niemniej jednak, zasadą pozostaje zaczynanie od niskich dawek i stopniowe ich zwiększanie (start low and go slow). W ostrym etapie choroby, bezpieczeństwo pacjenta, personelu i rodziny ma pierwszorzędne znaczenie, a leki kontrolujące zachowanie powinny być stosowane z rozwagą.
Chociaż brak jednoznacznych zaleceń dotyczących czasu trwania leczenia farmakologicznego w pierwszym epizodzie psychozy, wytyczne oparte na najlepszej praktyce zalecają kontynuowanie leczenia przez co najmniej rok. Zważywszy na wysoką częstotliwość nawrotów, większość pacjentów prawdopodobnie będzie potrzebować dłuższego okresu leczenia. Na przykład, osoby cierpiące na schizofrenię prawdopodobnie będą korzystać z długotrwałego przyjmowania leków przeciwpsychotycznych przez pierwsze 3-5 lat choroby, uważane za okres krytyczny.
Kwestia identyfikacji pacjentów, którzy mogą korzystać z celowego odstawienia leków przeciwpsychotycznych, jest kontrowersyjna i wymaga dalszych badań. W leczeniu psychoz afektywnych i nieafektywnych, lekarze powinni w przypadku braku reakcji zmieniać leczenie.
Terapia psychologiczna, taka jak psychoterapia poznawczo-behawioralna lub terapia poznawcza, może pomóc pacjentowi z psychozą lepiej radzić sobie z chorobą i jej objawami. W trakcie terapii pacjent uczy się identyfikować myśli i zachowania, które mogą pogłębiać objawy psychozy, oraz jak radzić sobie z nimi w sposób konstruktywny. Najczęściej stosowanymi formami psychosocjalnymi w leczeniu psychoz są psychoedukacja, terapia systemowa, trening umiejętności życiowych oraz udział w grupach wsparcia. Psychoedukacja, która jest skierowana zarówno do pacjentów, jak i ich rodzin, koncentruje się na przyczynach psychozy, jej objawach oraz metodach leczenia. Terapia systemowa skupia się na całej rodzinie, ponieważ choroba jednego z członków wpływa na funkcjonowanie całej grupy. Trening umiejętności życiowych ma na celu pomóc pacjentom w powrocie do codziennych czynności, których zapominają podczas częstych okresów izolacji. Grupy wsparcia zapewniają pomoc osobom chorym oraz ich rodzinom i przyjaciołom.
Leczenie somatyczne jest stosowane w przypadku, gdy psychoza jest spowodowana chorobami lub zaburzeniami somatycznymi, takimi jak choroby tarczycy, choroby autoimmunologiczne, zaburzenia metaboliczne itp. Leczenie somatyczne polega na leczeniu choroby podstawowej, co może prowadzić do zmniejszenia nasilenia objawów psychozy.
W każdym przypadku leczenia psychozy ważne jest indywidualne podejście do pacjenta i zrozumienie jego potrzeb i objawów. Dobry kontakt z lekarzem i/lub terapeutą oraz wsparcie rodziny i przyjaciół również mogą być bardzo ważne w leczeniu psychozy.
Wsparcie społeczne – istotne jest, aby pacjenci z psychozą mieli wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół i innych osób bliskich. Programy wsparcia społecznego, grupy wsparcia oraz organizacje zajmujące się zdrowiem psychicznym mogą być cennym źródłem pomocy i informacji dla pacjentów i ich opiekunów.
Edukacja pacjenta i zwiększanie samoświadomości – ważne jest, aby pacjent i jego rodzina byli dobrze poinformowani na temat psychozy, jej objawów, leczenia i możliwości terapeutycznych. Zrozumienie choroby może pomóc w radzeniu sobie z nią i wspierać proces leczenia. Należy pamiętać, że leczenie psychozy jest procesem indywidualnym, który może wymagać czasu, eksperymentowania z różnymi metodami i dostosowywania terapii do potrzeb pacjenta. Regularne kontrole u psychiatry oraz współpraca z zespołem terapeutycznym są istotne dla skutecznego procesu leczenia psychozy.
Zapobieganie nawrotom psychozy
Działaniem podstawowym, które może podjąć chory w celu zapobiegania nawrotom psychozy jest przede wszystkim unikanie samodzielnego przerywania przyjmowania leków. Aby zapobiec nawrotom psychozy, pacjent może też poszerzać swoją wiedzę na temat choroby i sposobów radzenia sobie z nią. Ważne jest również rozpoznawanie „zwiastunów nawrotu” psychozy, co pozwala na szybkie zgłoszenie się do lekarza. Pacjent powinien unikać spożywania alkoholu i zażywania narkotyków, które mają przyczyniają się do nawrotów psychozy.
Osoby bliskie dla chorego mogą wpłynąć na zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia nawrotu psychozy poprzez pomoc w dotarciu do lekarza psychiatry, zachęcanie chorego do udziału w sesjach psychoedukacyjnych, motywowanie do przyjmowania leków i konsultacji z lekarzem, nauczenie się dostrzegania „zwiastunów nawrotu” choroby oraz udział wraz z chorym w spotkaniach w grupach samopomocy.
Zaburzenia psychotyczne mogą znacząco wpłynąć na życie osób dotkniętych nimi oraz ich bliskich. Chorzy, którzy zmagają się z tymi trudnościami psychicznymi wymagają wsparcia lekarzy, terapeutów i osób z najbliższego otoczenia, gdyż często nie są w stanie sami sobie zapewnić odpowiedniej opieki, leczenia oraz podjąć działań umożliwiających im poprawę jakości życia. Pomoc psychospołeczna oraz wsparcie rodzinne i społeczne odgrywają również istotną rolę w leczeniu zaburzeń psychotycznych ponieważ chorzy często potrzebują holistycznego podejścia, które uwzględnia zarówno aspekty biologiczne, jak i psychospołeczne.