Marek Kotański (ur. 11 marca 1942 r. w Warszawie, zm. 19 sierpnia 2002 r. również w Warszawie) pochodził z rodziny o bogatych tradycjach humanistycznych, był synem Ludwiki i Wiesława Kotańskich. Matka Kotańskiego była urzędniczką, choć Kotański twierdził, a ojciec był profesorem i twórcą wydziału japonistyki na Uniwersytecie Warszawskim, a także pasjonatem psychologii. Rodzinne środowisko, pełne empatii, otwartości i zaangażowania społecznego, miało ogromny wpływ na jego osobowość oraz wybory życiowe. Marek Kotański dorastał w atmosferze, w której pomoc potrzebującym była naturalnym elementem codzienności. Rodzinne opowieści o psychoanalizie oraz obecność krewnych zajmujących się psychologią (wuj – psycholog przemysłowy, ciotka – psycholog dziecięcy) dodatkowo kształtowały jego zainteresowania i wartości. Atmosfera patriotyzmu i działalności społecznej w domu Kotańskich wpłynęła na ukształtowanie altruistycznej postawy Marka i jego silnej potrzeby niesienia pomocy innym ludziom.
Marek Kotański ukończył Liceum Ogólnokształcące w Warszawie na Żoliborzu w 1960 roku, a następnie studiował psychologię na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Jego zainteresowania kształtowały idee Janusza Korczaka i Antoniego Makarenki. W trakcie studiów patronował mu profesor Janusz Reykowski, specjalista w dziedzinie psychologii osobowości. Duży wpływ na Marka wywarli również profesorowie Tadeusz Tomaszewski i Maria Żebrowska, która prowadziła zajęcia z psychologii wychowawczej. Marek szczególnie wspominał Żebrowską jako osobę oddaną innym.
Podczas studiów Kotański aktywnie działał w Ruchu Młodych Wychowawców, organizacji skupiającej studentów różnych kierunków, chcących pomagać innym. Uczestniczył jako wychowawca w obozach dla sierot i pracował jako wolontariusz w szpitalu psychiatrycznym przy ul. Dolnej, gdzie poznawał problemy pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, czerpiąc inspirację z metod terapeutycznych E. Rosena. Również w ramach wolontariatu, zdobywał doświadczenie w oddziale dla alkoholików przy ul. Kolskiej. Ukończył studia z bardzo dobrymi ocenami.
W trakcie studiów Marek Kotański opiekował się sierotami i młodzieżą z problemami społecznymi, działając w Ruchu Młodych Wychowawców. Jego praca magisterska, dotycząca aspiracji ludzkich, powstała pod kierunkiem prof. Janusza Reykowskiego. Chętnie uczęszczał na wykłady profesorów Tadeusza Tomaszewskiego i Marii Żebrowskiej. Wzorem dla Marka byli Janusz Korczak i Anton Makarenko, a jego osobowościowym ideałem był James Dean. Czerpał inspiracje literackie z „Kamieni na szaniec” Aleksandra Kamińskiego oraz dzieł Jeana-Paula Sartre’a, Alberta Camusa i Fiodora Dostojewskiego. Przyjaźnił się z Maciejem i Damianem Damięckimi oraz Krzysztofem Załęskim.
Po studiach Kotański pracował jako terapeuta w szpitalu psychiatrycznym przy ul. Dolnej w Warszawie, współpracował ze Społecznym Komitetem Przeciwdziałania Alkoholizmowi i angażował się w tworzenie Ruchu „Trzeźwość”.
W 1974 roku Marek Kotański rozpoczął pracę jako psycholog-terapeuta na oddziale dla osób uzależnionych w Szpitalu Psychiatrycznym w Garwolinie, niedaleko Warszawy. W tym czasie intensywnie rosła liczba młodych ludzi uzależnionych od narkotyków, głównie poniżej trzydziestego roku życia, którzy zdobywali narkotyki w wyniku włamań do aptek. Wzrost liczby uzależnionych przyspieszył w 1976 roku, kiedy to w Polsce opracowano metodę otrzymywania heroiny ze słomy makowej, znanej jako „kompot”.
Na oddziale odwykowym w Garwolinie stosowano tradycyjne metody medyczne, takie jak leczenie farmakologiczne, oraz psychologiczno-terapeutyczne podejście.
Synanon
Marek Kotański szybko zdał sobie sprawę, że tradycyjne metody leczenia nie przynoszą pozytywnych rezultatów w pracy z młodymi narkomanami. Pacjenci wracali do nałogu mimo obietnic zerwania z nim. Poszukując skuteczniejszego podejścia, zainteresował się metodą społeczności terapeutycznej stosowaną przez amerykańską organizację Synanon, założoną przez Charlesa Dedericha. Kotański postanowił zaadaptować ten model leczenia w Polsce.
Synanon to organizacja założona w 1958 roku w Santa Monica, Kalifornia, przez Charlesa Dedericha. Początkowo miała na celu leczenie osób uzależnionych od narkotyków i alkoholu. Synanon wprowadził innowacyjne podejście oparte na modelu społeczności terapeutycznej, w którym uzależnieni pacjenci mieszkali razem i wzajemnie się wspierali w procesie zdrowienia. Metody terapeutyczne stosowane w Synanonie obejmowały intensywne sesje grupowe, konfrontacyjne dyskusje oraz wzajemną pomoc w codziennym życiu.
Z czasem organizacja zaczęła przyjmować bardziej kontrowersyjne i autorytarne praktyki, a jej działalność została krytykowana za naruszanie praw człowieka. W latach 70. i 80. Synanon przekształcił się w kult, a jego wpływy i liczba członków zaczęły maleć po licznych skandalach i problemach prawnych. Organizacja ostatecznie zakończyła działalność w 1991 roku.
MONAR
Marek Kotański dążył do stworzenia stowarzyszenia przeciwdziałającego narkomanii, które miało mieć formę szerokiego ruchu społecznego. Wraz ze współpracownikami, sympatykami i byłymi pacjentami założył MONAR, który został zarejestrowany jako stowarzyszenie. W grudniu 1981 roku MONAR zawarł porozumienie z Ministerstwem Zdrowia i Opieki Społecznej. Choć Monar jako stowarzyszenie został zarejestrowany dopiero w 1981 roku, pierwszy ośrodek powstał już 15 października 1978 roku w Głoskowie pod Garwolinem. Marek Kotański przeniósł się tam z grupą pacjentów oraz częścią personelu ze szpitala w Garwolinie. Ośrodek mieścił się w opuszczonym i częściowo zrujnowanym domu.
W Głoskowie Kotański intensywnie pracował nad wdrożeniem nowego modelu leczenia narkomanii opartego na społeczności terapeutycznej. Model ten okazał się skuteczny, a pacjenci, którzy przeszli dwuletni cykl terapeutyczny, utrzymywali abstynencję. Głosków stał się wzorcowym ośrodkiem, inspirującym powstawanie kolejnych placówek w Polsce. W ośrodku w Głoskowie odbywały się pierwsze szkolenia dla osób chcących pracować z narkomanami. Wyleczeni pacjenci, zwani neofitami, pomagali zakładać nowe ośrodki na terenie całego kraju.
W odpowiedzi na gwałtownie rosnącą liczbę osób uzależnionych od narkotyków w Polsce, Marek Kotański koncentrował się na tworzeniu nowych ośrodków. Rozumiał, że przyczyną narkomanii wśród młodego pokolenia są zaburzone relacje rodzinne, szkolne i społeczne. Wierzył, że konieczna jest zmiana mentalności społecznej, stylu życia, sposobu spędzania wolnego czasu oraz systemu wartości, aby chronić młodzież przed narkotykami. Na początku lat dziewięćdziesiątych Kotański napotkał silny sprzeciw mieszkańców Głoskowa, Kawęczyna i Rembertowa, gdzie planowano lokalizację tych ośrodków. Spotykał się z agresją i przemocą, a także z osobistymi atakami fizycznymi. Mimo to, jego działania stopniowo zmieniały postawy społeczne wobec osób żyjących z HIV.
Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy MONAR była organizacją pozarządową, a jej głównym celem była i jest pomoc osobom uzależnionym od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych oraz wsparcie w ich reintegracji społecznej. Organizacja prowadzi ośrodki terapeutyczne, resocjalizacyjne i rehabilitacyjne na terenie Polski, oferując szeroki zakres usług od detoksykacji i terapii po wsparcie psychologiczne i szkolenia zawodowe. MONAR wspiera również rodziny osób uzależnionych, organizując programy edukacyjne i profilaktyczne, a także działając na rzecz zmniejszenia stygmatyzacji osób dotkniętych problemem uzależnień. MONAR jest także zaangażowany w międzynarodową współpracę oraz działa na rzecz zmiany polityki narkotykowej i społecznej w Polsce. Organizacja jest uznawana za jedną z kluczowych instytucji zajmujących się problematyką uzależnień w Polsce i ma długą historię działalności na rzecz poprawy jakości życia osób dotkniętych problemem uzależnień.
Ruch Czystych Serc
W związku z tym w 1985 roku zainicjował ogólnopolski Ruch Czystych Serc – inicjatywę społeczną skupiającą młodzież szkolną, którą Kotański inspirował do działań na rzecz innych oraz do kształtowania pozytywnych wzorców życia wolnego od używek. W ramach Ruchu Czystych Serc Marek Kotański zorganizował i przeprowadził wiele akcji profilaktycznych i solidarnościowych. Organizował także osady dla osób z wirusem HIV i chorych na AIDS w ramach stowarzyszenia „Solidarni Plus”. W latach 1985–1994 był organizatorem akcji „Łańcuch Czystych Serc”, w której setki tysięcy młodych ludzi tworzyło łańcuch łączący Bałtyk z Tatrami, uczestnicząc również w koncertach.
Celem Ruchu Czystych Serc było promowanie wartości życia wolnego od używek oraz mobilizowanie młodzieży do aktywnego angażowania się w działania na rzecz innych. Ruch skupiał się na prewencji problemów związanych z uzależnieniami oraz na edukacji młodych ludzi w zakresie zdrowego stylu życia.
Centralnymi elementami działalności Ruchu Czystych Serc były różnorodne akcje profilaktyczne i edukacyjne, organizowane głównie wśród młodzieży szkolnej. Markot wspierał młodzież w kształtowaniu pozytywnych wzorców życiowych, zachęcając do aktywności społecznej i współpracy na rzecz dobra wspólnego. Ruch Czystych Serc miał na celu nie tylko zapobieganie uzależnieniom, ale także budowanie silniejszej i bardziej zaangażowanej społeczności, gotowej do wspierania osób potrzebujących pomocy i wsparcia.
Solidarni PLUS
Od połowy lat osiemdziesiątych liczba osób uzależnionych od narkotyków i zakażonych wirusem HIV zaczęła gwałtownie rosnąć. Marek Kotański, dostrzegając ten problem, założył ośrodek w Zbicku koło Opola, przeznaczony dla takich pacjentów. Współpracując z władzami, starał się powstrzymać rozwój epidemii HIV/AIDS. Razem z Zofią Kuratowską i Mikołajem Kozakiewiczem założył Stowarzyszenie „Solidarni PLUS”, którego celem było tworzenie ośrodków dla osób żyjących z HIV.
Organizacja Solidarni PLUS została powołana z myślą o wsparciu osób dotkniętych problemem HIV/AIDS oraz osób uzależnionych od narkotyków. Jej działania koncentrują się na zapewnieniu pomocy medycznej, terapeutycznej i socjalnej dla osób żyjących z wirusem HIV oraz na ich reintegracji społecznej. Solidarni PLUS angażowali się również w działania edukacyjne i profilaktyczne mające na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat HIV/AIDS oraz walkę z narkomanią. Stowarzyszenie działa na rzecz zmniejszenia stygmatyzacji osób dotkniętych tymi problemami oraz wspiera ich w procesie adaptacji społecznej i zawodowej.
MARKOT
Marek Kotański zdołał założyć kilka ośrodków dla osób z HIV/AIDS, m.in. w Lutynce, Wandzinie i Jelenim Ruczaju. Pierwszym krokiem było otwarcie domu-noclegowni na Kabatach w Warszawie, a kolejnym udostępnienie łaźni na Dworcu Centralnym. Pod jego kierunkiem powstawały kolejne placówki, które przyjęły formę Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR-MARKOT. Pierwsze takie centrum otwarto w 1995 roku przy ul. Marywilskiej w Warszawie. W latach 90. sieć placówek dla osób bezdomnych, pod nazwą „MONAR-MARKOT”, rozwijała się równie dynamicznie, jak w poprzedniej dekadzie placówki dla narkomanów.
Markot to nazwa odnosząca się do rodziny ośrodków rehabilitacyjnych i terapeutycznych założonych przez Marka Kotańskiego specjalizujących się w pomocy osobom uzależnionym od narkotyków, alkoholu oraz innych substancji psychoaktywnych. Ich działalność skupia się na terapii i reintegracji społecznej pacjentów, oferując szeroki zakres usług od detoksykacji i terapii po wsparcie psychologiczne, edukacyjne i zawodowe. Markot kontynuuje idee i praktyki wprowadzone przez Marka Kotańskiego, dążąc do poprawy jakości życia osób dotkniętych uzależnieniami oraz ich reintegracji społecznej.
Ośrodki te zapewniały schronienie różnym grupom społecznym, które często były dyskryminowane i odrzucane: kobietom z dziećmi będącym ofiarami przemocy domowej, byłym więźniom i uchodźcom. W 1993 roku Kotański założył Markot – Ruch Wychodzenia z Bezdomności, obejmujący 100 ośrodków dla bezdomnych, samotnych matek z dziećmi, osób niepełnosprawnych i terminalnie chorych. W 1994 roku rozwinął również system pomocy dla osób opuszczających więzienia.
Victoria Kotan
Osady „Victoria Kotan” były jedną z form społecznych działań Marka Kotańskiego, promującą wzorce pozytywnego i zdrowego życia. Fundacja Victoria Kotan, założona przez Marka w 1995 roku, miała na celu wspieranie różnorodnych działań charytatywnych, opiekuńczych i społecznych. Główne zadania fundacji obejmowały pomoc osobom uzależnionym, bezdomnym, niepełnosprawnym oraz dzieciom i młodzieży zagrożonym marginalizacją społeczną. Fundacja realizowała swoje cele poprzez tworzenie ośrodków rehabilitacyjnych, terapeutycznych i resocjalizacyjnych oraz organizowanie akcji profilaktycznych i edukacyjnych. Victoria Kotan kontynuowała i rozwijała idee Marka Kotańskiego, dążąc do poprawy jakości życia osób wykluczonych społecznie i wspierając ich w reintegracji ze społeczeństwem.
Marek Kotański zmarł 19 sierpnia 2002 roku w Szpitalu Bielańskim w Warszawie z powodu ciężkich obrażeń, które odniósł w wyniku wypadku samochodowego w Nowym Dworze Mazowieckim, kiedy wracał ze spotkania w jednym z domów dla ludzi bezdomnych. Jego pogrzeb odbył się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, gdzie został pochowany.
Marek Kotański był wielokrotnie wyróżniany za swoje zasługi w pracy społecznej. Otrzymał wiele nagród i odznaczeń, w tym Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Order Uśmiechu, Medal Brata Alberta, Nagrodę Świętego Jerzego, Tęczowy Laur, Kryształowe Zwierciadło oraz Nagrodę Wiktora, którą przyznano mu dwukrotnie. W 2002 roku był nominowany do Wiedeńskiej Nagrody Narodów Zjednoczonych za swoje wyjątkowe osiągnięcia w przeciwdziałaniu narkomanii, przestępczości i terroryzmowi. Po jego śmierci przyznano mu Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.
Odznaczenia przyznane Markowi Kotańskiemu
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2002, pośmiertnie)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1996)
- Nagroda Wiktora (1986, 1987)
- Nagroda im. Brata Alberta
- Czerwona Kokardka (1996)
- Order Uśmiechu (2000)
