Dysregulacja emocji to termin odnoszący się do trudności w kontrolowaniu i regulowaniu emocji, co często jest przyczyną nadmiernych lub nieadekwatnych reakcji emocjonalnych. W psychologii i psychiatrii dysregulacja emocjonalna jest rozpatrywana zarówno jako samodzielny problem – psychopatologię emocji – oraz jako objaw różnych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenie osobowości typu borderline, depresja, zaburzenia afektywne czy zaburzenia lękowe. Badania potwierdzają znaczącą rolę trudności w regulacji emocjonalnej w patomechanizmie powstawania oraz utrzymywania się tych zaburzeń. Problemy z regulacją emocji mogą mieć znaczny wpływ na życie, negatywnie wpływając na relacje interpersonalne, zdrowie psychiczne oraz codzienne funkcjonowanie.
Dysregulacja emocji
Dysregulacja emocjonalna polega na doświadczaniu problemów z zarządzaniem swoimi emocjami, zarówno na poziomie ich intensywności, jak i czasu trwania. Obejmuje to trudności w powstrzymaniu się od emocjonalnego reagowania na bodźce oraz w powrocie do równowagi po reakcji emocjonalnej. W zdrowej regulacji emocjonalnej jednostka jest w stanie świadomie wpływać na swoje emocje, modulować ich siłę oraz zakończyć ich oddziaływanie w odpowiednim czasie. Osoby z dysregulacją emocjonalną często doświadczają intensywnych emocji, które mogą trwać dłużej niż u innych oraz być wywoływane przez pozornie neutralne bodźce. Uporczywa dysregulacja emocjonalna odnosi się do trwałej trudności w kontrolowaniu emocji, nawet przy maksymalnym wysiłku. Obejmuje ona szerokie spektrum emocji, różnorodne sytuacje i prowadzi do istotnych problemów w przystosowaniu się.
Dysregulacja emocjonalna często wynika z interakcji wielu czynników, takich jak biologia, środowisko oraz doświadczenia życiowe. Biologicznie, niektóre osoby mogą mieć bardziej reaktywny układ limbiczny – część mózgu odpowiedzialną za przetwarzanie emocji. Wpływ na to może mieć również wychowanie: dzieci wychowane w środowiskach, które nie sprzyjają zdrowemu rozwojowi emocjonalnemu (np. z powodu zaniedbania emocjonalnego, nadużyć lub chaosu emocjonalnego w rodzinie), mogą mieć trudności z opanowywaniem emocji w dorosłym życiu.
Dysregulacja emocjonalna objawia się różnorodnymi zachowaniami, takimi jak impulsywność, agresja, wybuchy złości czy trudności w powstrzymywaniu smutku lub lęku. Takie osoby mogą często zmagać się z nagłymi zmianami nastroju, mają tendencję do nadmiernego reagowania na sytuacje stresowe oraz mogą postrzegać neutralne bodźce jako zagrożenie.
Przykłady dysregulacji emocjonalnej
- Wyjątkowo silne reakcje na codzienne stresory – Osoba może przeżywać skrajny smutek, złość lub niepokój w odpowiedzi na codzienne trudności, takie jak krytyka w pracy czy sprzeczka z bliską osobą. Emocje te często są niewspółmiernie intensywne do sytuacji i trudno je opanować.
- Nadmiarowe reakcje lękowe – U osób z zaburzeniami lękowymi dysregulacja emocjonalna może objawiać się przewlekłym lękiem i wyolbrzymionym strachem przed potencjalnymi zagrożeniami, co sprawia, że reagują one panicznie na sytuacje, które inni uznaliby za neutralne.
- Trudności z wyrażaniem złości – Osoby z dysregulacją emocjonalną mogą doświadczać trudności z kontrolowaniem gniewu, co prowadzi do wybuchów agresji werbalnej lub fizycznej. Może to być reakcją na niewielkie irytacje, co negatywnie wpływa na relacje interpersonalne.
- Impulsywne działania – Dysregulacja emocjonalna może prowadzić do impulsywnych zachowań, takich jak nadużywanie substancji, nadmierne zakupy, ryzykowne zachowania seksualne czy samookaleczanie. Działania te są często podejmowane w celu natychmiastowego złagodzenia intensywnych emocji.
- Długo utrzymujące się negatywne emocje – Osoby z dysregulacją emocjonalną mogą mieć trudności z powrotem do równowagi emocjonalnej po stresującym zdarzeniu, co sprawia, że przeżywane negatywne emocje trwają znacznie dłużej niż u innych osób.
Kryteria diagnostyczne dysregulacji emocjonalnej
Dysregulacja emocjonalna nie jest samodzielnym zaburzeniem według klasyfikacji DSM-5, ale jest cechą charakterystyczną wielu innych zaburzeń, takich jak zaburzenie osobowości typu borderline, zaburzenia nastroju oraz zaburzenia związane ze stresem. Zazwyczaj diagnoza takich zaburzeń opiera się na obecności dysregulacji emocji, której towarzyszą inne specyficzne objawy. Wśród kryteriów dysregulacji emocjonalnej wyróżnia się m.in. jej skutki, takie jak nieskuteczność w zmniejszaniu niepożądanych emocji oraz długoterminowe straty, które przewyższają korzyści wynikające z krótkotrwałego zmniejszenia nasilenia emocji.
Kryteria diagnostyczne mogą obejmować:
- Trudności w modulowaniu emocji – Osoba nie potrafi adekwatnie wpływać na intensywność, czas trwania i ekspresję emocji.
- Impulsywne zachowania – Często obserwowane są impulsywne działania, takie jak impulsywne wydatki, niebezpieczne zachowania czy agresja, które wynikają z nieumiejętności radzenia sobie z intensywnymi emocjami.
- Silne i zmienne nastroje – Osoby z dysregulacją emocjonalną często doświadczają szybkich zmian nastroju, które mogą przechodzić od euforii do skrajnego smutku lub złości w krótkim czasie.
- Intensywne reakcje na stres – Dysregulacja emocjonalna objawia się również w postaci nadmiernych reakcji na sytuacje stresowe, które u innych wywołałyby łagodniejsze emocje.
- Trudności z regulacją emocji negatywnych – Osoby doświadczają trudności w radzeniu sobie z uczuciami smutku, złości lub lęku, które są przytłaczające i długotrwałe.
Dysregulacja emocjonalna to stan, w którym mamy trudności z wpływaniem na nasze emocje, co negatywnie wpływa na funkcjonowanie i jej relacje z innymi. Przykłady takich trudności obejmują impulsywne działania, wybuchy złości, nadmiarowy lęk oraz długo utrzymujące się negatywne emocje.