Zaburzenia nastroju określane również jako zaburzenia afektywne, to grupa chorób psychicznych, które charakteryzują się zaburzeniami emocjonalnymi i długotrwałymi i znaczącymi zmianami nastroju, wpływającymi na funkcjonowanie osoby w życiu codziennym. Są one jednymi z najczęściej diagnozowanych problemów zdrowia psychicznego na świecie. Zaburzenia nastroju mogą przybierać różne formy, od obniżonego nastroju po nadmierne pobudzenie, a ich przyczyny są złożone, często wynikające z interakcji czynników biologicznych, genetycznych, środowiskowych i psychologicznych. Osoby z zaburzeniami nastroju doświadczają zmian w swoim nastroju, które mogą obejmować epizody depresji, manii lub mieszane epizody zawierające cechy zarówno depresyjne, jak i maniakalne – czyli zaburzenia afektywne dwubiegunowe.
Według klasyfikacji DSM-5 oraz ICD-11, zaburzenia nastroju to stany psychiczne charakteryzujące się zakłóceniem emocjonalnej równowagi, które prowadzą do istotnego upośledzenia funkcjonowania społecznego, zawodowego lub osobistego. Mogą występować w formie epizodów depresyjnych, manii, hipomanii lub mieszanych.
Rodzaje zaburzeń nastroju
Depresja
Depresja to jedno z najczęściej występujących zaburzeń nastroju. Charakteryzuje się uczuciem głębokiego smutku, brakiem energii, utratą zainteresowań oraz obniżoną samooceną. Do objawów somatycznych należą problemy ze snem, zmiany w apetycie i zmniejszona koncentracja.
- Depresja kliniczna (jednobiegunowa) – pacjent odczuwa przewlekły smutek i przygnębienie.
- Dystymia – przewlekła forma depresji o mniejszym nasileniu, trwająca przez co najmniej dwa lata.
Osoby z depresją doświadczają głębokiego smutku, utraty zainteresowania codziennymi aktywnościami i przyjemnościami, uczucia beznadziejności, zmęczenia, zaburzeń snu i apetytu, problemów z koncentracją oraz miewają myśli samobójcze. Depresja może mieć różne nasilenie, od łagodnego do ciężkiego.
Zaburzenie dwubiegunowe – choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD)
Zaburzenia dwubiegunowe charakteryzują się naprzemiennym występowaniem epizodów manii (okres wzmożonego nastroju, stan euforii, pobudzenia, nadmiernego poczucia własnej wartości, nadpobudliwości) oraz epizodów depresyjnych. Istnieją różne typy zaburzenia dwubiegunowego, takie jak typ I, typ II i cyklotymia. W manii pacjent może odczuwać nadmierną pewność siebie, zmniejszoną potrzebę snu i skłonność do podejmowania ryzykownych decyzji. W depresji zaś objawy są podobne do tych występujących w depresji klinicznej.
- ChAD typu I – charakteryzuje się pełnymi epizodami manii i depresji.
- ChAD typu II – występują epizody depresji i hipomanii (łagodniejsza forma manii).
- Zaburzenie cyklotymiczne (cyklotymia) – jest to łagodniejsza forma choroby afektywnej dwubiegunowej, w której występują naprzemienne okresy łagodnej depresji i hipomanii. Zaburzenie to często nie jest diagnozowane, ponieważ objawy mogą być subtelne.
Zaburzenie afektywne sezonowe
Jest to rodzaj depresji, który występuje cyklicznie, sezonowo w określonych porach roku, najczęściej jesienią i zimą, gdy występuje zmniejszone nasłonecznienie. Objawy przypominają depresję i mogą obejmować zmęczenie, nadmierną senność oraz zwiększony apetyt na węglowodany. Osoby z tym zaburzeniem doświadczają objawów depresyjnych w określonym sezonie, a ich nastroje poprawiają się w okresie letnim.
Zaburzenia afektywne okresowe
Zaburzenie afektywne okresowe to forma zaburzenia nastroju, w której osoba doświadcza cyklicznych epizodów zmian nastroju, które mogą być związane z cyklem menstruacyjnym, np.: zespół napięcia przedmiesiączkowego (premenstrual syndrome – PMS).
Leczenie zaburzeń nastroju
Leczenie zaburzeń nastroju obejmuje różne podejścia terapeutyczne. Najczęściej stosowanymi metodami są farmakoterapia (przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych, stabilizatorów nastroju lub leków przeciwpadaczkowych), psychoterapia oraz terapia światłem dla zaburzeń afektywnych sezonowych. Leczenie zaburzeń nastroju zależy od ich rodzaju i nasilenia, ale najczęściej obejmuje:
Farmakoterapia
- Leki przeciwdepresyjne (np. SSRI, SNRI) w depresji.
- Stabilizatory nastroju (np. lit) w ChAD.
- Leki przeciwpsychotyczne w przypadku ciężkich epizodów manii.
Psychoterapia
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) pomaga zmieniać negatywne wzorce myślowe i radzić sobie z objawami.
- Terapia interpersonalna koncentruje się na poprawie relacji z innymi.
Zmiany stylu życia
- Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i odpowiednia higiena snu mają kluczowe znaczenie w zapobieganiu nawrotom objawów.
Inne metody
- Fototerapia (w SAD).
- Elektrowstrząsy (w ciężkich przypadkach depresji, gdy inne metody zawodzą).