Termin „psychoterapia” pochodzi z języka greckiego i składa się z dwóch elementów: „psyche” (ψυχή), oznaczającego „duszę” lub „umysł”, oraz „therapeia” (θεραπεία), co oznacza „leczenie” lub „terapię”. Zatem definicja psychoterapii zgodnie z tym jak rozumieli ją starożytni dosłownie oznacza „leczenie duszy” lub „terapię umysłu”.
Definicji psychoterapii jest wiele, co wynika z braku jednej ogólnie przyjętej teorii w tej dziedzinie. Każde podejście terapeutyczne posiada własną teorię osobowości, różne rozumienie powstawania zaburzeń oraz inne cele terapeutyczne, treści i techniki pracy. Psychoterapia jako dziedzina naukowa jest interdyscyplinarną dziedziną wiedzy o charakterze empirycznym i jak również obszarem jej praktycznego stosowania, a jako praktyka jest leczniczym oddziaływaniem i specyficzną umiejętnością na pograniczu nauki i według niektórych, tradycyjnych ujęć również sztuki. Psychoterapia jest leczniczym oddziaływaniem, które wykorzystuje rozmowę psychologiczną, zachowania niewerbalne, wzbudzanie emocji i naukę nowych zachowań w bezpiecznej relacji terapeutycznej, co ma na celu poprawę funkcjonowania pacjenta w życiu codziennym. Celem psychoterapii jest zidentyfikowanie źródła problemów, zmniejszenie trudności oraz, jeśli to możliwe, usunięcie ich przyczyn. Psychoterapia dąży do korekty zachowań, procesów myślowych oraz modyfikacji osobowości.
Klasyczne definicje psychoterapii odnoszą się do celowego i systematycznego oddziaływania psychologicznego, mającego na celu zmniejszenie lub eliminację objawów zaburzeń psychicznych, poprawę funkcjonowania emocjonalnego i społecznego oraz ogólną poprawę jakości życia pacjenta. Proces ten opiera się na komunikacji werbalnej i niewerbalnej między pacjentem, a terapeutą, odbywa się w bezpiecznym i poufnym środowisku, i jest prowadzony przez wykwalifikowanego specjalistę. Klasyczne definicje psychoterapii podkreślają również znaczenie relacji terapeutycznej jako kluczowego elementu procesu leczenia. Terapeuta stosując różne techniki i metody, wspiera pacjenta w zrozumieniu i przepracowaniu trudności psychicznych, emocjonalnych i behawioralnych, dążąc do osiągnięcia trwałych zmian w jego życiu.
Definicje psychoterapii
Przez psychoterapię rozumiemy zamierzony i systematyczny proces interakcji rozwijany między pacjentem i terapeutą lub grupą terapeutyczną w celu usuwania u tegoż pacjenta zaburzeń komunikacji, nieprawidłowych procesów psychicznych lub dolegliwości somatycznych i uzyskiwanie lepszego przystosowania społecznego. Celem dalszym psychoterapii może być także polepszenie struktury osobowości i stymulacja możliwości rozwojowych pacjenta.
(Strojnowski, Psychoterapia, Warszawa 1985, s. 28)
Psychoterapia jest świadomym i zamierzonym zastosowaniem metod klinicznych i oddziaływań interpersonalnych pochodzących z uznanych zasad psychologicznych w celu towarzyszenia ludziom w zmianie ich zachowań, procesów poznawczych, emocji i/lub innych cech osobowych w kierunku, który korzystający z psychoterapii uważają za pożądany.
(Norcross, 1990)
Psychoterapia to rodzaj oddziaływań psychologicznych mających na celu leczenie –usuwanie zaburzeń, przeżywanych przez jednostkę lub określanych przez jej otoczenie jako choroba. Oddziaływań wpływających na stan czynnościowy narządów, przeżywanie i zachowanie, poprzez zmianę procesów psychicznych chorego w tych zakresach, w których jest to niezbędne do usunięcia przyczyny i objawów leczonej choroby.
(prof dr hab. n. med. Jerzy W. Aleksandrowicz, 1994)
Psychoterapia mająca zastosowanie w lecznictwie jest to taka forma oddziaływań psychospołecznych, która ma na celu korektę zaburzeń przeżywania i zachowania, ma usunąć objawy i przyczyny choroby, w tym cechy osobowości biorące udział w powstawaniu zaburzeń przeżywania. Narzędziem leczniczym są bodźce, których źródłem jest psychoterapeuta.
Oddziaływania te, wpływające na stan czynnościowy narządów, przeżywanie i zachowanie poprzez zmianę procesów psychicznych chorego, są wywierane w ramach relacji interpersonalnej między dwoma osobami lub w grupie, w której psychoterapeuta równocześnie leczy kilka osób. Jest zespołem procedur leczniczych, stosowanych w leczeniu pacjentów chorujących na zaburzenia, w których etiopatogenezie – zgodnie z obecnym stanem wiedzy – czynniki psychospołeczne mają istotne znaczenie. Sposób leczenia choroby, adekwatny do rodzaju schorzenia, powinien być wyznaczany przez wiedzę o przyczynach i mechanizmach zaburzeń (diagnozę indywidualną, a nie przez nazwanie rodzaju zaburzenia).
(prof dr hab. n. med. Jerzy W. Aleksandrowicz, 2000)
Psychoterapia to:
– metoda leczenia zaburzeń psychicznych, które mogą występować jako określone zespoły objawów, wobec których psychoterapia będzie podstawową metodą leczenia (np. zaburzenia nerwicowe); ma już ponad 100 lat;
– metoda pomocnicza w leczeniu innych chorób: uzależnień, psychoz, chorób somatycznych;
– „towarzyszenie” ludziom w zmianach, które także im wydaja się pożądane,
– pomoc w modyfikacji postaw utrudniających rozwiązywanie trudnych sytuacji,
– „eksperckie” wyznaczanie zakresu zmian i potrzebnych do ich osiągnięcia procedur, rodzaj przewodnictwa w zakresie zmiany samego siebie;
(Czabała, 2000)
Psychoterapia byłaby zatem wyspecjalizowaną formą profesjonalnej pomocy psychologicznej. Ta specjalizacja polegałaby właśnie na związku z medycyną i wykorzystaniu pomocy psychologicznej do leczenia – usuwania zaburzeń.
(Szczukiewicz 2003)
Psychoterapia to w najbardziej ogólnym sensie zastosowanie każdej metody, która ma łagodzące lub lecznicze oddziaływanie na wszelkie zaburzenia psychiczne, emocjonalne lub na zachowania. W takim znaczeniu termin ten jest neutralny w stosunku do teorii leżącej u jego podstaw, zastosowanych metod lub formy i czasu trwania terapii. Jednakże w praktyce mogą mieć miejsce kwestie prawne i zawodowe. W literaturze specjalistycznej termin ten jest prawidłowo używany jedynie wówczas, gdy psychoterapię wykonuje osoba o odpowiednim szkoleniu, stosująca ogólnie przyjęte metody.
(A.S. Reber, E.S. Reber, Słownik psychologii, polskie wydanie, red. I. Kucz, K. Skarżyńska, tłum. B. Janasiewicz-Kruszyńska i in., Scholar, Warszawa 2005, s. 631)
Psychoterapia bywa traktowana jako pewien rodzaj rozmowy przeprowadzanej przez życzliwie ustosunkowaną osobę, jako dawanie rad, wspieranie, pocieszanie, uspokajanie, podnoszenie na duchu tego, kto nie potrafi uporać się ze swoimi kłopotami, po to, by złagodzić jego trudności.
(L. Grzesiuk, Wstęp, w: Psychoterapia. Teoria. Podręcznik akademicki, red. L. Grzesiuk, Eneteia, Warszawa 2005, s. 13)
Psychoterapia jest celowym i planowanym oddziaływaniem psychologicznym, zmierzającym do złagodzenia lub usunięcia objawów zaburzenia lub (i) do poprawy funkcjonowania psychicznego i społecznego, wspierającym dążenia jednostki lub rodziny do zdrowia i rozwoju.
(www.prp.org.pl, 2023)
Metaforyczne definicje psychoterapii
Proces psychoterapeutyczny jest abstrakcyjnym pojęciem używanym do opisywania zachodzących zmian i zjawisk w trakcie psychoterapii, których dynamika i złożoność są czasami trudne do uchwycenia za pomocą tradycyjnie konstruowanych definicji. Dodatkową trudność generuje w tym przypadku również fakt różnorodności interpretacji procesu psychoterapeutycznego. Czynniki te stanowią niejako uzasadnienie stosowania metafor pojęciowych i pośredniego definiowania tego czym jest psychoterapia.
Metafory psychoterapii odnoszą się do różnorodnych obszarów ludzkich aktywności przez co odzwierciedlają jej wieloaspektowy charakter oraz cele. Natalia Ptak (2022) wyszczególniła następujące metafory pojęciowe opisujące proces psychoterapeutyczny w wypowiedziach użytkowników mediów społecznościowych:
- Metafora terapii jako drogi lub podróży
„Przewodnik nie wspina się za partnera, ale mu towarzyszy, mijają te same znaki na drodze, te same drzewa i rozmawiają o nich, o ich znaczeniu dla wędrówki tej i innych wędrówek, współdzielą doświadczenie. Jednym ze znaków, które zjawiają się na ich drodze jest metafora terapeutyczna”.
(Soroko, 2006)
- Psychoterapia jako walka o zdrowie psychiczne i emocjonalne, zmaganie się z własnymi demonami i trudnościami.
- Metafora psychoterapii jako wojny może odnosić się do intensywności procesu terapeutycznego, gdzie pacjent stara się pokonać swoje problemy.
- Psychoterapia jako układanka, proces składania poszczególnych elementów życia i doświadczeń w spójny obraz i zrozumienie.
- Psychoterapia jako praca nad sobą, gdzie pacjent i terapeuta wspólnie eksplorują i zmieniają nawyki, przekonania i reakcje emocjonalne pacjenta, pracują nad wprowadzeniem pożądanych zmian w życiu pacjenta, np. zmiana nawyków, stylu życia lub sposobu myślenia.
- Proces terapeutyczny jako nauka o sobie, odkrywanie własnych potrzeb, motywacji i wzorców zachowań.
- Psychoterapia jako pomoc, forma wsparcia, gdzie terapeuta asystuje pacjentowi w procesie uzdrawiania i rozwoju.
- Metafora psychoterapii jako wsparcia odnosi się do relacji terapeutycznej, gdzie terapeuta wspiera pacjenta w jego drodze do zmiany i samorozwoju.
- Psychoterapia jako zmiana, proces prowadzący do pożądanych zmian w życiu i sposobie funkcjonowania pacjenta.
- Psychoterapia jako spotkanie, a sesja terapeutyczna jako czas i miejsce, gdzie dochodzi do spotkania pacjenta z samym sobą i swoimi emocjami.
- Psychoterapia jako tworzenie relacji, która umożliwia pacjentowi otwarcie się i eksplorację własnych problemów.
- Metafora archeologiczna odnosi się do procesu odkrywania głęboko zakorzenionych przyczyn problemów pacjenta.
- Psychoterapia jako proces uwolnienia się od emocjonalnych, psychicznych lub behawioralnych ograniczeń.
- Terapia jako poszukiwanie i rozwiązywanie zagadek (metafora detektywistyczna), dotyczących własnych myśli, emocji i zachowań.
- Metafora warsztatowa odnosi się do procesu pracy nad sobą, eksperymentowania z nowymi technikami i strategiami.
- Psychoterapia jako proces odbudowy po przejściu przez trudne doświadczenia życiowe.
- Metafora rachunkowa może odnosić się do analizy i bilansowania własnych postaw, wyborów i konsekwencji.
- Psychoterapia jako proces sprzątania, oczyszczania i porządkowania swojego umysłu i emocji.
- Terapia jako proces otwierania oczu, który pomaga pacjentowi spojrzeć na siebie i swoje życie z nowej perspektywy.
- Metafora nabierania dystansu odnosi się do zdolności pacjenta do patrzenia na własne problemy z większej perspektywy.
- Psychoterapia jako łapanie równowagi, jako proces, który pomaga pacjentowi znaleźć równowagę emocjonalną i psychiczną.
- Terapia jako proces pozbywania się balastu, eliminowania toksycznych wzorców i przekonań.
- Metafora wartości odnosi się do znaczenia, jakie terapia ma dla pacjenta i jego życia.
- Metafora prezentu może podkreślać wartość i korzyści płynące z terapii dla pacjenta.