Schematy poznawcze to struktury mentalne lub organizacyjne, które reprezentują wiedzę na temat danego obszaru, tematu, sytuacji czy doświadczenia bądź też reprezentują oczekiwania jednostki dotyczące określonych kategorii, sytuacji czy obiektów. Są to rodzaje organizacji informacji w umyśle – uproszczonych modeli myślowych, które pomagają w zrozumieniu świata, w zrozumieniu, przetwarzaniu i zapamiętywaniu danych, interpretowaniu informacji, przetwarzaniu bodźców oraz podejmowaniu decyzji. Schematy poznawcze stanowią rodzaj filtra percepcyjnego, który wpływa na to, jak jednostka interpretuje i reaguje na otaczające ją bodźce. Istnieje wiele różnych rodzajów schematów poznawczych, a ich charakterystyka zależy od obszaru, do którego się odnoszą.
Te struktury poznawcze są rozwijane na podstawie doświadczeń, edukacji, kultury i innych wpływów środowiskowych. Schematy poznawcze pomagają w organizowaniu informacji oraz w szybkim przetwarzaniu nowych danych, umożliwiając skrócenie czasu potrzebnego do zrozumienia i reakcji na nowe sytuacje.
Jednak schematy poznawcze mogą również prowadzić do uproszczeń i błędnych wniosków, gdy są nadmiernie stosowane lub gdy nie są elastycznie modyfikowane w obliczu nowych informacji. Pomimo tego, pełnią ważną rolę w ułatwianiu zrozumienia świata oraz dostarczaniu jednostkom narzędzi do radzenia sobie z różnorodnymi sytuacjami życiowymi.
Przykłady schematów poznawczych
Schematy społeczne
- stereotypy społeczne – przykładowe uproszczone wyobrażenia na temat grup społecznych
- schematy roli społecznej – oczekiwania dotyczące zachowań związanych z określoną rolą społeczną
Schematy percepcyjne
- schematy wzrokowe – wyobrażenia na temat tego, jak powinny wyglądać obiekty i sytuacje
- schematy słuchowe – oczekiwania co do tego, jakie dźwięki powinny występować w określonych sytuacjach
Schematy kategorii pojęciowych
- schematy pojęciowe – organizacja wiedzy na temat konkretnej kategorii, np. drzewa, samochody, zwierzęta
- schematy hierarchiczne – struktura porządkująca informacje hierarchicznie, na przykład klasyfikacja biologiczna
Schematy wydarzeń
- schematy narracyjne – struktury opowieści, obejmujące wprowadzenie, rozwinięcie, i zakończenie
- schematy sekwencji czasowych -oczekiwane kolejności zdarzeń w danej sytuacji
Schematy problemowe
- schematy rozwiązywania problemów – metody myślowe stosowane podczas rozwiązywania problemów
- schematy decyzyjne – kryteria i procesy używane do podejmowania decyzji
Schematy kulturowe
- schematy kulturowe – wartości, normy i oczekiwania wynikające z przynależności do określonej kultury
- schematy językowe – struktury gramatyczne i semantyczne charakterystyczne dla danej kultury