Psychologia fenomenologiczna to podejście psychologiczne, które skupia się na badaniu doświadczeń osobistych i subiektywnych perspektyw jednostek. Psychologia fenomenologiczna bada różnorodne formy intencjonalności, skupiając się na subiektywnych doświadczeniach i perspektywach jednostek. Zasadniczym celem tego nurtu jest zrozumienie, jak ludzie postrzegają świat i interpretują swoje doświadczenia, kładąc nacisk na jakość i znaczenie tych doświadczeń.
Fenomenologia rozwija się na podstawie filozofii, zwłaszcza myśli Edmunda Husserla i jego koncepcji „fenomenów” jako bezpośrednich doświadczeń. Podejście fenomenologiczne w psychologii oznacza badanie bezpośrednich przeżyć świadomości, bez uprzednich założeń czy teorii. Chociaż niektóre założenia tego podejścia sięgają głęboko w filozofii, fenomenologia w psychologii jest bardziej skoncentrowana na badaniu konkretnych zjawisk psychicznych i doświadczeń, takich jak emocje, percepcja, pamięć czy myślenie.
Zainicjowana przez Kraepelina pod koniec XIX wieku nowoczesna psychiatria rozwijała się równolegle do fenomenologii. Oba te kierunki kładły nacisk na dokładny opis doświadczeń. Dążący do humanizacji tych dziedzin i sprzeciwiający się redukcjonizmowi psychologii empirycznej, psychologowie i psychiatrzy przyjęli procedury fenomenologiczne, szczególnie w odmianach hermeneutycznej i egzystencjalnej. Jednak praktykujący klinicznie specjaliści często stosują te procedury wybiórczo, bardziej zwracając uwagę na praktyczne zastosowanie niż na subtelności teorii.
Jednym z kluczowych elementów psychologii fenomenologicznej jest idea odrzucenia „nastawienia naturalnego”, która polega na wstrzymaniu się od z góry narzuconych interpretacji i przyjętych pojęć, aby możliwe było uchwycenie doświadczenia w sposób możliwie obiektywny. Oznacza to, że badacz stara się zrozumieć doświadczenia badanego podmiotu z jego własnej perspektywy, bez wprowadzania własnych założeń czy uprzedzeń.
Podejście fenomenologiczne różni się od naturalnego, ponieważ promuje bezzałożeniową perspektywę. Fenomenologia zachęca do odrzucenia uprzedzeń i teorii, by przyjrzeć się światu tak, jak się on pojawia. Edmund Husserl podkreślał konieczność powrotu do rzeczy samych poprzez redukcję fenomenologiczną. Epoche, czyli wzięcie w nawias przekonań o rzeczywistości, miała umożliwić czystość świadomości i postrzeganie świata jako fenomeny.
Psychologia fenomenologiczna stosuje różnorodne techniki badawcze, w tym metody opisowe, analizę treści, wywiady fenomenologiczne czy obserwacje. Jej celem jest nie tylko zrozumienie doświadczeń jednostek, ale także odkrywanie struktur i wzorców występujących w tych doświadczeniach oraz ich wpływu na zachowanie i funkcjonowanie jednostki.
Fenomenologiczne podejście do schizofrenii zostało wprowadzone w Wielkiej Brytanii przez Lainga, a koncepcje heidelberskiej szkoły psychiatrycznej przeniósł do Hiszpanii i Ameryki Łacińskiej Dorr-Zegers. Psychologia postaci rozwijając bardziej całościowe podejście do doświadczenia, została popularyzowana przez Goldsteina, a badania nad świadomością w ramach tej perspektywy prowadził Gurwitsch. Fenomenologiczna psychologia i psychiatria, koncentrując się na świadomości, wyborze i wolności, dążą do traktowania objawów psychopatologicznych jako elementu szerszego systemu znaczeń w świecie przeżywanym. Podobne idee wyrażali Frankl (logoteoria) i May, podkreślając wolność człowieka jako fundament tworzenia znaczeń dla wszystkich aspektów życia. Ponadto, fenomenologia wywarła wpływ na terapeutyczne koncepcje Rogersa i Maslowa.
W dzisiejszych czasach psychologia fenomenologiczna nadal rozwija się, wpływając na różne dziedziny psychologii, w tym na psychoterapię, badania nad emocjami, rozwój osobisty oraz psychologię kliniczną. Jej podejście skoncentrowane na indywidualnych doświadczeniach może być szczególnie użyteczne w zrozumieniu złożoności ludzkiej natury oraz w pracy nad poprawą jakości życia i dobrostanu psychicznego jednostek.