Gry psychologiczne to powtarzające się schematy interakcji międzyludzkich, w których uczestnicy działają według określonych, często nieuświadomionych ról, a ich inicjatorzy mają ukryte cele emocjonalne. Są to manipulacyjne wzorce komunikacji, które prowadzą do przewidywalnych, ale zazwyczaj negatywnych konsekwencji. Chociaż termin „gry” może sugerować zabawę, w rzeczywistości są to często destrukcyjne interakcje, oparte na nieświadomych potrzebach, manipulacji i wewnętrznych konfliktach. Pojęcie to wywodzi się z Analizy Transakcyjnej Erica Berne’a, który opisał je jako nieświadome strategie unikania prawdziwej bliskości i autentycznego porozumienia.
Psychologiczne gry są przeciwieństwem szczerych i autentycznych relacji, ponieważ nie służą rzeczywistemu rozwiązaniu problemów, lecz spełnieniu ukrytych celów i emocjonalnych potrzeb uczestników. Zamiast sprzyjać porozumieniu i budowaniu bliskości, służą unikaniu intymności. Pełnią funkcję potwierdzania przekonań jednostki na temat siebie, innych ludzi i świata. Mechanizmy gier są zakorzenione w doświadczeniach z dzieciństwa, dlatego często pojawiają się automatycznie, poza świadomą kontrolą. Wiele z tych gier rozgrywa się na poziomie nieświadomym.
Gry psychologiczne zazwyczaj przebiegają według ustalonego scenariusza, w którym uczestnicy odgrywają określone role, takie jak Ofiara, Prześladowca i Wybawca (Ratownik) – znane z tzw. trójkąta dramatycznego Stephena Karpmana, często zamieniając się nimi w trakcie interakcji. Dla przykładu, osoba w roli Ofiary może nieświadomie prowokować sytuacje, które potwierdzają jej poczucie krzywdy, jednocześnie odrzucając realną pomoc.
Osoby zaangażowane w grę potwierdzają swoje przekonania o sobie, innych i świecie, często wzmacniając negatywne schematy myślenia. Na przykład Ofiara może utwierdzać się w przekonaniu, że jest bezradna, Prześladowca – że inni zasługują na krytykę, a Ratownik – że jego wartość zależy od pomagania innym.
Gry psychologiczne są nieuświadomione i prowadzą do frustracji, rozczarowania oraz napięć w relacjach. Ich rozpoznanie i przerwanie wymaga świadomości, analizy własnych wzorców zachowań oraz świadomego wyboru otwartej i autentycznej komunikacji. W ten sposób można unikać manipulacyjnych schematów i budować zdrowsze relacje międzyludzkie. Gry psychologiczne są destrukcyjne, prowadzą do marnowania energii oraz generowania negatywnych emocji. Zamiast budować relacje, tworzą dystans między ludźmi i pogłębiają zamknięcie w świecie własnych złudzeń.
Korzyści z gier psychologicznych
Choć z pozoru gry psychologiczne wydają się szkodliwe, uczestnicy często czerpią z nich ukryte korzyści. Przede wszystkim pozwalają im utrzymać spójność wewnętrznego obrazu siebie i świata – nawet jeśli jest on negatywny. Osoba, która uważa się za niewystarczająco dobrą, może nieświadomie angażować się w relacje, które to przekonanie potwierdzają.
Gry mogą również służyć unikaniu odpowiedzialności. Zamiast otwarcie komunikować potrzeby i emocje, osoby zaangażowane w grę zyskują „wymówkę” dla swoich działań – na przykład złość wyrażona przez osobę w roli Prześladowcy zostaje usprawiedliwiona wcześniejszymi „atakami” Ofiary.
Inną korzyścią jest poczucie kontroli. Nawet jeśli gra prowadzi do cierpienia, jej przewidywalność daje iluzję wpływu na sytuację. W pewnym sensie gra staje się mechanizmem obronnym przed niepewnością i lękiem.
Gry psychologiczne pełnią funkcję stabilizującą, pomagając jednostce utrzymać równowagę na kilku poziomach. Z biologicznego punktu widzenia, zapewniają potrzebną stymulację – nawet negatywną – gdy brak pozytywnych bodźców. W wymiarze psychologicznym chronią przed zmianą i stresem, pozwalając unikać trudnych emocji. Wzmacniają utrwalone przekonania o sobie, innych i świecie, podtrzymując znaną postawę życiową. Z perspektywy społecznej strukturalizują czas w relacjach, zapobiegając nudzie i dając pozorne poczucie więzi z otoczeniem.
