Nazwa atrybucja pochodzi od słowa atrybut, które oznacza charakterystyczną cechę (własność, właściwość) rzeczy lub osoby, która wyróżnia ją spośród innych. Atrybucja to psychologiczny proces polegający na przypisywaniu komuś lub czemuś (np. rzeczom lub zdarzeniom) pewnych cech bądź też przyczyn i motywów zachowaniom ludzi oraz zdarzeniom. Termin ten opisuje sposób, w jaki przetwarzamy informacje o działaniach i ich przyczynach, w celu zrozumienia dlaczego ludzie zachowują się tak, a nie inaczej. Pojęcie atrybucji w psychologii odnosi się do sposobu w jaki ludzie wyjaśniają i interpretują dlaczego coś się wydarzyło lub dlaczego ktoś zachował się w określony sposób (naiwne teorie przyczynowości). Atrybucja może dotyczyć zarówno zachowań własnych, jak i zachowań innych osób. Atrybucje odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu naszych reakcji emocjonalnych, zachowań i relacji z innymi ludźmi. Mogą również wpływać na to, jak postrzegamy siebie i innych, oraz jak radzimy sobie w różnych sytuacjach życiowych.
Teoria atrybucji to koncepcja psychologiczna, która zajmuje się badaniem, jak ludzie postrzegają, interpretują, wnioskują i przypisują przyczyny własnym zachowaniom oraz działaniom innych osób. Ta teoria pomaga zrozumieć, w jaki sposób jednostki wyjaśniają różnorodne wydarzenia w swoim życiu oraz identyfikują czynniki, które miały na nie wpływ. Proces atrybucji jest użyteczny nie tylko dla rozumienia przeszłych zdarzeń, ale także dla przewidywania przyszłych sytuacji i podejmowania działań mających na nie wpływ. Dzięki umiejętności dokonywania atrybucji ludzie mogą lepiej przygotować się na przyszłe wyzwania, podejmować bardziej świadome decyzje i kontrolować swoje reakcje w zależności od okoliczności.
W procesie atrybucji jednostka stara się znaleźć przyczyny zachowania. Istnieją dwa główne typy atrybucji: atrybucja wewnętrzna i atrybucja zewnętrzna. Atrybucja zewnętrzna (atrybucja sytuacyjna) przypisuje przyczyny zachowań czynnikom zewnętrznym, takim jak sytuacja, okoliczności, szczęście czy wpływ innych ludzi. Na przykład, jeśli ktoś spóźnia się na spotkanie, możemy to przypisać korkom na drodze lub problemom z transportem publicznym. Atrybucja wewnętrzna (atrybucja dyspozycyjna) przypisuje przyczyny zachowań cechom osobistym, takim jak charakter, osobowość, umiejętności czy motywacje. Na przykład, jeśli ktoś osiąga sukces w pracy, możemy to przypisać jego inteligencji i pracowitości.
Atrybucja zewnętrzna
Atrybucja zewnętrzna to pojęcie psychologiczne, które odnosi się do skłonności przypisywania przyczyn zachowania ludzi lub zdarzeń czynnikom zewnętrznym, takim jak sytuacja czy warunki zewnętrzne, zamiast cechom osobistym lub wewnętrznym. Oznacza to, że osoba dokonująca atrybucji zewnętrznej tłumaczy zachowanie kogoś innego lub zdarzenie, wskazując na czynniki zewnętrzne, które według niej miały decydujący wpływ na daną sytuację. Pozwala to tłumaczyć zachowanie lub osiągane wyniki w sposób, który zazwyczaj daje ochronę dobrej samoocenę i poczucie kontroli nad sytuacją. Przykładowo gdy ktoś spóźnia się na spotkanie, osoba dokonująca atrybucji zewnętrznej może przypisać to spóźnienie na opóźnienie autobusu lub problemy z ruchem ulicznym, zamiast na cechy osobiste tej osoby, takie jak brak punktualności czy nieodpowiednie planowanie czasu.
Atrybucja zewnętrzna jest szczególnie istotnym tematem badawczym w psychologii społecznej, ponieważ wpływa na sposób, w jaki ludzie oceniają siebie i innych oraz interpretują różne sytuacje życiowe.
Przykłady atrybucji zewnętrznej
Spóźnienie na spotkanie
Osoba przypisuje swoje spóźnienie na spotkanie problemom z transportem publicznym lub korkom ulicznym, a nie własnej nieodpowiedzialności czy złemu zarządzaniu czasem.
Zdobycie awansu w pracy
Pracownik przypisuje swoje awansowanie do szczęśliwych okoliczności, takich jak brak konkurencji wewnętrznej, a nie do swojej własnej determinacji i wysiłku w pracy.
Wyniki egzaminu
Student przypisuje swoje wyniki egzaminu do łatwości lub trudności samego testu, a nie do swojego poziomu przygotowania lub umiejętności.
Zwolnienie z pracy
Osoba, która została zwolniona z pracy, przypisuje to decyzji zarządu firmy z powodu trudnej sytuacji finansowej firmy, a nie do swojej wydajności czy kompetencji zawodowych.
Sukces w sporcie
Sportowiec przypisuje swoje zwycięstwo w zawodach do idealnych warunków atmosferycznych lub sprzyjającego harmonogramu treningów, a nie do swojej talentu i wysiłku.
Przyczyny i powody stosowania atrybucji zewnętrznej
Obiektywne warunki zewnętrzne
Ludzie często przypisują zachowanie innych lub własne działania warunkom zewnętrznym, które są oczywiste i trudne do zignorowania, takim jak pogoda, ruch uliczny, sytuacja ekonomiczna czy dostępność zasobów.
Brak kontroli lub wpływu
Kiedy jednostki czują, że nie mają kontroli lub wpływu na daną sytuację, mogą łatwiej skłaniać się do przypisywania przyczyn zewnętrznym czynnikom, aby zminimalizować poczucie winy czy niekompetencji.
Ochrona samooceny
Atrybucja zewnętrzna może służyć jako mechanizm obronny, który chroni samoocenę jednostki. Przypisanie niepowodzeń czy niepowodzeń innym czynnikom może pomóc utrzymać poczucie własnej wartości i kompetencji.
Kulturalne i społeczne normy
W niektórych kulturach i społecznościach atrybucja zewnętrzna może być bardziej powszechna i akceptowana, co prowadzi do bardziej rozpowszechnionego stosowania tego mechanizmu tłumaczenia zachowań.
Zachowania innych osób
Obserwacja, jak inni przypisują przyczyny zewnętrzne swoim działaniom, może wpływać na to, jak jednostka sama tłumaczy i interpretuje podobne zdarzenia.
Struktura sytuacyjna
Niektóre sytuacje są tak jasno określone przez swoje warunki zewnętrzne, że atrybucja zewnętrzna staje się naturalną i logiczną odpowiedzią na pytanie o przyczyny zachowania lub wydarzenia.
Atrybucja wewnętrzna
Atrybucja wewnętrzna to z kolei mechanizm psychologiczny za pomocą którego jednostka przypisuje przyczyny swojego zachowania lub rezultatów swoich działań – czynnikami wewnętrznymi, takimi jak osobiste cechy osobowości, kompetencje, posiadane umiejętności, wysiłek włożony w pracę czy motywacja do działania. Oznacza to, że osoba przypisuje sobie sprawczość w działaniach, a ich pozytywne rezultaty uzależnia od własnych zdolności i determinantów wewnętrznych.
Przykłady atrybucji wewnętrznej
Awans w pracy
Pracownik, który otrzymał awans uzasadniać to np. swoim ciężkim wysiłkiem, wysoką wydajnością pracy i umiejętnościami zawodowymi, a nie tylko przypadkiem, znajomościami czy zewnętrznymi okolicznościami.
Uzyskiwanie dobrych wyników w nauce
Uczeń, który dostał wysoką ocenę na egzaminie, może przypisać to swojej ciężkiej pracy, systematycznej nauce i zdolnościom intelektualnym.
Sukcesy w sporcie
Sportowiec, który wygrał zawody, może tłumaczyć to swoim intensywnym treningiem, determinacją i talentem, zamiast korzystnymi warunkami czy słabą formą przeciwników.
Przyczyny atrybucji wewnętrznej
Wysoka samoocena
Osoby o wysokiej samoocenie częściej przypisują sukcesy swoim własnym cechom i wysiłkom, co pomaga w utrzymaniu pozytywnego obrazu siebie.
Poczucie kontroli
Ludzie, którzy wierzą, że mają kontrolę nad swoim życiem i wynikami swoich działań, częściej stosują atrybucję wewnętrzną. Takie podejście wzmacnia poczucie sprawczości i motywuje do dalszego działania.
Kulturowe uwarunkowania
W kulturach, które cenią indywidualizm i osobiste osiągnięcia, jednostki są bardziej skłonne przypisywać swoje sukcesy i porażki własnym umiejętnościom i wysiłkom.
Samodoskonalenie
Atrybucja wewnętrzna może być stosowana jako sposób na samodoskonalenie, ponieważ uznanie własnych błędów i niedoskonałości pozwala na identyfikowanie obszarów do poprawy i podejmowanie działań mających na celu rozwój.
Odpowiedzialność
Przypisywanie swoich działań wewnętrznym czynnikom zwiększa poczucie odpowiedzialności za swoje życie i decyzje, co może prowadzić do bardziej świadomego i celowego działania.
Atrybucja wewnętrzna może być bardzo korzystna, ponieważ wzmacnia poczucie kontroli i sprawczości, motywuje do ciężkiej pracy i samodoskonalenia. Jednak nadmierne stosowanie atrybucji wewnętrznej może prowadzić do nieuzasadnionej samokrytyki, zwłaszcza w sytuacjach, na które nie mamy wpływu. Należy jednak pamiętać o tym, że nie wszystkie wydarzenia są wyłącznie wynikiem naszych własnych działań.
Atrybucje przyczynowe
Atrybucja przyczyn odnosi się do procesu, w którym jednostka przypisuje przyczyny lub wyjaśnia przyczyny zachowania – zarówno swojego, jak i innych osób. Dotyczy to poszukiwania przyczyn zaobserwowanego zachowania w celu zrozumienia, dlaczego dana osoba się tak zachowuje.
Według teorii atrybucji przyczynowych istnieją trzy główne wymiary atrybucji przyczynowej.
- Wymiar wewnętrzny – zewnętrzny
Odnosi się do przypisywania przyczyn zachowania do czynników wewnętrznych (np. cech osobowości, motywacji, umiejętności) lub zewnętrznych (np. sytuacji, okoliczności, czynników społecznych). Atrybucja wewnętrzna sugeruje, że przyczyna zachowania leży w osobie, podczas gdy atrybucja zewnętrzna sugeruje, że przyczyna leży poza osobą. - Wymiar stabilny – niestabilny
Dotyczy przypisywania przyczyn jako czynników trwałych i trudnych do zmiany (stabilnych) lub jako czynników zmiennych i podlegających fluktuacjom w różnych sytuacjach (niestabilnych). Atrybucja stabilna łączy przyczyny zachowania z trwałymi i trudnymi do zmiany cechami, np. osobowości. Atrybucja niestabilna sugeruje, że przyczyny zachowania są bardziej zmienne i mogą się różnić w różnych sytuacjach. - Wymiar kontrolowalny – niekontrolowalny
Odnosi się do przypisywania przyczyn jako czynników, nad którymi jednostka ma kontrolę (kontrolowalne), lub czynników, które są poza kontrolą jednostki (niekontrolowalne).
Na podstawie tych wymiarów, atrybucje przyczynowe mogą mieć różne kombinacje. Jednostka na przykład może przypisać przyczynę swojego sukcesu w pracy do wewnętrznych, stabilnych i kontrolowalnych czynników, takich jak ich umiejętności i wysiłek. Z kolei gdy ktoś popełnia błąd, może przypisać to do zewnętrznych, niestabilnych i niekontrolowalnych czynników, takich jak niesprzyjające warunki lub pech.
Atrybucje przyczynowe mają wpływ na nasze postrzeganie siebie, innych ludzi i sytuacji. Mogą wpływać na nasze emocje, oceny, zachowania i reakcje. Atrybucja wewnętrzna odniesionego sukcesu może na przykład zwiększyć poczucie własnej skuteczności i motywację do dalszych osiągnięć. Atrybucja zewnętrzna doświadczonej porażki może z kolei zmniejszyć poczucie winy i skłonić do poszukiwania innych rozwiązań. Proces atrybucji ma istotne konsekwencje dla percepcji, ocen i reakcji jednostki. Może wpływać na postrzeganie siebie, innych ludzi i świata. Różnice w atrybucjach mogą prowadzić do różnic w spostrzeganiu odpowiedzialności, rozumieniu motywacji i wpływie na zachowanie innych osób.