Uzależnienie od alkoholu, potocznie określane jako alkoholizm, to przewlekłe zaburzenie psychiczne oraz behawioralne, charakteryzujące się niekontrolowanym spożywaniem alkoholu, pomimo jego negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego, psychicznego oraz destrukcyjnego wpływania na relacje społeczne. Z psychologicznego punktu widzenia, uzależnienie to zaburzenie, w którym alkohol staje się centralnym elementem życia jednostki, zastępując inne źródła przyjemności, motywacji czy radzenia sobie z trudnościami.
Według definicji psychologicznej, alkoholizm to stan psychicznego i fizycznego uzależnienia od substancji psychoaktywnej, jaką jest alkohol etylowy. U osoby uzależnionej rozwija się silna potrzeba jego spożywania. Z czasem osoba taka traci kontrolę nad ilością i częstotliwością picia. Alkohol staje się narzędziem regulacji emocji – służy do tłumienia lęku, smutku, stresu, a także do intensyfikowania pozytywnych emocji.
Uzależnienie od alkoholu z perspektywy psychologicznej można rozumieć jako zespół mechanizmów poznawczych i emocjonalnych, które prowadzą do trwałej zmiany funkcjonowania psychiki. Do najważniejszych mechanizmów należą m.in. zaprzeczanie problemowi, racjonalizacja (np. „piję tylko przy okazji”), projekcja (obwinianie innych za swoje zachowania) oraz wypieranie. Osoba uzależniona często nie zdaje sobie sprawy ze stopnia swojego uzależnienia lub minimalizuje jego znaczenie.
Objawy uzależnienia od alkoholu
Objawy uzależnienia od alkoholu można podzielić na psychiczne, fizyczne i społeczne. Do głównych objawów psychologicznych należą:
1. Silna potrzeba spożycia alkoholu (głód alkoholowy) – obsesyjne myśli o piciu, przymus sięgania po alkohol nawet w nieodpowiednich momentach.
2. Utrata kontroli nad ilością spożywanego alkoholu – trudności w przerwaniu picia po rozpoczęciu, mimo wcześniejszych postanowień.
3. Zmienność nastroju i zaburzenia emocjonalne – depresja, lęki, drażliwość, agresja.
4. Zaniedbywanie obowiązków i relacji interpersonalnych – koncentracja na alkoholu kosztem pracy, rodziny, zainteresowań.
5. Wzrost tolerancji – potrzeba coraz większych ilości alkoholu, aby osiągnąć ten sam efekt psychoaktywny.
6. Zespół abstynencyjny – pojawiające się po odstawieniu alkoholu objawy takie jak drżenie rąk, poty, nudności, lęki, bezsenność, a w cięższych przypadkach drgawki i majaczenie alkoholowe.
Na poziomie społecznym osoba uzależniona często doświadcza izolacji, utraty pracy, konfliktów rodzinnych, problemów prawnych czy finansowych. Alkohol zaczyna dominować nad wszystkimi innymi aspektami życia – priorytetem staje się jego zdobycie i spożywanie.
W psychoterapii uzależnienia od alkoholu szczególną uwagę zwraca się na psychiczne mechanizmy podtrzymujące picie. Kluczowym elementem leczenia jest uznanie własnego uzależnienia, rozwijanie umiejętności radzenia sobie z emocjami oraz budowanie motywacji do trwałej abstynencji. Wsparcie stanowić mogą także grupy samopomocowe, jak Anonimowi Alkoholicy, gdzie osoby uzależnione mogą dzielić się doświadczeniem i wspierać w procesie zdrowienia.
Skutki uzależnienia od alkoholu
Uzależnienie od alkoholu niesie ze sobą liczne, poważne skutki, które obejmują różne aspekty życia jednostki – od zdrowia fizycznego i psychicznego, przez funkcjonowanie społeczne, aż po aspekty zawodowe i związane z wymiarem sprawiedliwości.
1. Skutki zdrowotne
Długotrwałe nadużywanie alkoholu prowadzi do licznych powikłań somatycznych. Alkohol negatywnie wpływa na niemal każdy układ w organizmie. Przede wszystkim uszkadza wątrobę, prowadząc do stłuszczenia, zapalenia wątroby, a w zaawansowanym stadium – do marskości, która może zakończyć się niewydolnością tego organu. Ponadto alkohol wpływa destrukcyjnie na układ pokarmowy (zapalenie trzustki, wrzody żołądka), układ sercowo-naczyniowy (nadciśnienie, arytmie), nerwowy (neuropatie, otępienie alkoholowe, zespół Korsakowa), a także osłabia układ odpornościowy.
Niebezpieczne są także skutki zatrucia alkoholem, w tym możliwość wystąpienia śpiączki alkoholowej czy zgonu. Regularne spożywanie alkoholu zwiększa również ryzyko wielu nowotworów, m.in. przełyku, wątroby, piersi i jelita grubego.
2. Skutki psychiczne
Na poziomie psychicznym uzależnienie od alkoholu prowadzi do głębokich zaburzeń emocjonalnych i poznawczych. Alkohol może początkowo pełnić funkcję „leku” na stres czy depresję, jednak z czasem sam staje się źródłem problemów psychicznych. Często obserwuje się u osób uzależnionych zaburzenia nastroju (depresja, lęki), problemy ze snem, drażliwość, a także pogorszenie funkcji poznawczych, takich jak pamięć i koncentracja.
Pojawia się również tzw. zespół abstynencyjny, który może prowadzić do stanów psychotycznych, halucynacji, a w ciężkich przypadkach – do majaczenia alkoholowego (delirium tremens), które jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia.
3. Skutki społeczne
Uzależnienie od alkoholu wpływa negatywnie na relacje międzyludzkie. Prowadzi do konfliktów rodzinnych, rozpadu związków, zaniedbywania dzieci, przemocy domowej. Osoba uzależniona często izoluje się od otoczenia, traci zaufanie bliskich i zatraca umiejętność nawiązywania zdrowych relacji.
W środowisku pracy może dojść do spadku wydajności, częstych nieobecności, a w konsekwencji – utraty zatrudnienia. Nadużywanie alkoholu często wiąże się również z problemami finansowymi, zadłużeniem, a nawet bezdomnością.
4. Skutki prawne
Osoby uzależnione od alkoholu częściej łamią prawo – np. prowadzą pojazdy pod wpływem alkoholu, dopuszczają się przemocy, kradzieży czy innych czynów zabronionych. Zwiększa się ryzyko aresztowań, kar w postaci np. grzywien lub pozbawienia wolności.
