rozwój psychos­połeczny

Na podsta­wie swych klinicznych obserwacji nad dziećmi, dorastającą młodzieżą, studentami wyższych uczelni oraz starszymi osobami Erikson (1950) w swej książce Childhood and Society (Dzieciństwo a społeczeństwo) wzbogacił teorię rozwoju osobowości o trzy ważne idee. Po pierwsze, przez analogię do stadiów psychoseksualnych, postulował on psychospołeczne stadia rozwoju ego, w których jednostka kształtuje nowe nastawienia wobec siebie samej i innych ludzi ze swego otoczenia. Po drugie, rozwój osobowości rozpatrywał jako proces trwający nieustannie przez wszys­tkie fazy życia, a nie jako proces zakończony w okresie niemowlęctwa. Po trzecie, stwierdził, iż każde z tych stadiów wymaga nowego poziomu interakcji społecznej, co może zmienić przebieg rozwoju osobowości albo w kie­runku pozytywnym, albo negatywnym.

Erikson zidentyfikował osiem stadiów rozwoju psychos­połecznego, określających cykl ludzkiego życia od niemow­lęctwa do starości. W każdym stadium najważniejsze znaczenie ma pewien szczególny konflikt; aczkolwiek nigdy nie zostaje on rozwiązany raz na zawsze, to jednak musi on być rozwiązany w takim stopniu, aby dana jednostka mogła uporać się skutecznie z konfliktami powstającymi w późniejszych stadiach.

Stadia rozwoju psychos­połecznego

  1. Zaufanienieufność (pierwszy rok życia; odpowiada stadium oralnemu u Freuda). Zależnie od jakości opieki, jaką otrzymuje niemowlę, uczy się ono ufać swemu otocze­niu, spostrzegać je jako uporządkowane i przewidywalne lub też uczy się być podejrzliwe, lękliwe i nieufne wobec chaosu i nieprzewidywalności otoczenia.
  2. Autonomiazwątpienie (drugi i trzeci rok życia; odpowiada okresowi analnemu u Freuda). Zależnie od przebiegu rozwoju zdolności ruchowych i umysłowych oraz od tego, czy dziecko miało sposobność do manipulo­wania oraz badania otoczenia, powstaje jego poczucie autonomii, adekwatności i autokontroli. Nadmierny kryty­cyzm lub ograniczanie możliwości ćwiczenia się dziecka w eksploracji i innych zachowaniach sprawiają, że staje się ono nieśmiałe i wątpi we własną adekwatność.
  3. Inicjatywapoczucie winy (czwarty i piąty rok życia; odpowiada stadium fallicznemu u Freuda). Zależnie od sposobu, w jaki rodzice reagują na inicjowaną przez dziecko aktywność – intelektualną, jak również rucho­wą-będzie ono albo samodzielne i przedsiębiorcze, albo też pełne poczucia winy i przekonane, że jest niezręcznym intruzem w świecie dorosłych.
  4. Pracowitośćpoczucie niższości (szósty do jedena­stego roku życia; odpowiada fazie latencji w teorii freudo­wskiej, kiedy to dziecko jest najmniej zaabsorbowane sprawami seksualnymi). Zainteresowanie dziecka tym, jak wszystko działa i jak ono samo powinno działać, prowadzi do ukształtowania się pracowitości poprzez odkrywanie prawidłowości, organizowanie i porządkowanie własnego świata oraz pilność. Można wywołać poczucie niższości u dziecka, gdy te jego wysiłki są odrzucane jako niemądre, złośliwe czy kłopotliwe. W tym właśnie stadium oddziały­wania spoza domu zaczynają wywierać większy wpływ na rozwój dziecka-przynajmniej u dzieci amerykańskich z klasy średniej.
  5. Tożsamośćprzemieszanie ról (okres dorastania, od dwunastego do osiemnastego roku życia). W tym okresie u jednostki zaczyna się rozwijać zdolność spostrzegania zjawisk w różnoraki sposób; potrafi ona patrzeć na pewne sprawy z punktu widzenia innej osoby, zachowywać się różnie w różnych sytuacjach, zgodnie z tym, co wydaje się odpowiednie. Odgrywając te różnorodne role, dana osoba musi rozwijać zintegrowane poczucie swej własnej tożsa­mości jako odrębnej od wszystkich innych, lecz spójnej i możliwej dla niej do zaakceptowania. Jeśli nie dokona się taka „integracja” tożsamości, to pojawia się następująca alternatywa: albo dana jednostka nie wie, kim właściwie jest, albo też przybiera „negatywną tożsamość” – jakąś rolę społecznie nieakceptowaną, jak na przykład „dziwaka ­narkomana” lub też „błazna klasowego”.
  6. Intymnośćizolacja (dojrzała młodość). Gdy jed­nostka osiągnie wiek dojrzały, to jej usiłowania zmierzające do nawiązania kontaktu z innymi ludźmi mogą doprowa­dzić do intymności (związku – seksualnego, emocjonal­nego i moralnego – z innymi osobami) lub do izola­cji – braku bliskich stosunków personalnych.
  7. Wielkodusznośćzaabsorbowanie sobą (wiek śred­ni). W tym okresie doświadczenia życiowe jednostki mogą rozszerzyć zakres jej zainteresowań tak, by nie ograniczały się do niej samej, lecz objęły rodzinę, społeczeństwo lub przyszłe pokolenia. Taka przyszłościowa orientacja może się nie rozwinąć i zamiast tego dana osoba, podobnie jak Scrooge w Wieczorze wigilijnym Dickensa, może intereso­wać się tylko sprawami materialnymi i własnym dobroby­tem.
  8. Poczucie spełnieniarozpacz (wiek starczy). W tym ostatnim stadium życia człowiek spogląda wstecz, na to wszystko, co było, i w przód-na niewiadomą śmierci. W wyniku rozwiązań dokonanych na każdym z poprzednich stadiów może cieszyć się spełnieniem życia, mając poczu­cie zadowolenia z siebie. Lecz rozpacz zagląda w oczy temu, kto stwierdza, że źle pokierował swoim życiem i że było ono niezadowalające. Jest zbyt późno, by patrzeć wstecz z gniewem lub w przyszłość z nadzieją i cykl życia takiej osoby kończy się jękiem rozpaczy.

Ponieważ nasz świat zmienia się coraz szybciej, stając się zarówno mniej stabilnym, jak i bardziej złożonym, przeto wydaje się, iż „kryzysy tożsamości”, które przeżywa tak wiele osób, lepiej można zrozumieć w świetle takich poglądów, jak poglądy Eriksona, niż w świetle bardziej tradycyjnych poglądów Freuda, które wywodzą się ze względnie statycznej koncepcji tradycyjnych problemów, jakie przed jednostką stawia jej społeczne i fizyczne środo­wisko.

Ocena 5/5 - (1 głosów)

Znajdź psychologa lub psychoterapeutę w serwisie Psychologuj.pl