Psychoza (Psycho) to amerykański dreszczowiec psychologiczny z 1960 roku wyreżyserowany przez Alfreda Hitchcocka, który stał się jednym z najbardziej ikonicznych filmów w historii światowego kina. Scenariusz do filmu autorstwa Josepha Stefano jest adaptacją powieści Roberta Blocha pod tym samym tytułem.
Fabuła filmu Psychoza
Fabuła filmu rozpoczyna się w Phoenix, w Arizonie, gdzie pracująca jako sekretarka Marion Crane (w tej roli Janet Leigh) postanawia uciec z miasta po kradzieży 40 tysięcy dolarów od swojego pracodawcy. Desperacka decyzja Marion wynika z pragnienia rozpoczęcia nowego życia ze swoim kochankiem, Samem Loomisem (John Gavin), który zmaga się z długami.
Zmęczona podróżą Marion decyduje się zatrzymać na noc w odosobnionym motelu, Bates Motel prowadzonym przez nieco dziwacznego i pozornie uprzejmego Normana Batesa (Anthony Perkins). Motel jest położony w pobliżu starego, gotyckiego domu, gdzie Norman mieszka z swoją dominującą i apodyktyczną matką. Norman opowiada Marion o swoim trudnym życiu i relacji z matką, co wzbudza w niej współczucie.
Marion po rozmowie decyduje się na kąpiel, aby się zrelaksować. W jednej z najbardziej ikonicznych scen filmowych, Marion zostaje brutalnie zamordowana pod prysznicem przez tajemniczą postać, którą widzowie początkowo wierzą, że jest matką Normana. Przerażony odkryciem ciała Marion, Norman sprząta miejsce zbrodni oraz pozbywa się jej ciała wraz z samochodem w pobliskim bagnie.
Zaniepokojeni zniknięciem Marion – jej kochanek Sam oraz siostra Lila Crane (Vera Miles) – postanawiają przeprowadzić własne śledztwo. W międzyczasie prywatny detektyw Milton Arbogast (Martin Balsam) zostaje wynajęty przez szefa Marion aby odnaleźć zaginione pieniądze oraz Marion. Arbogast dociera do Bates Motel, gdzie przeprowadza rozmowę z Normanem. Po serii podejrzanych zachowań Normana, Arbogast postanawia wrócić na miejsce, by przesłuchać matkę Normana. W trakcie poszukiwań zostaje jednak zamordowany.
Zaniepokojeni długą nieobecnością Arbogasta, Lila i Sam postanawiają kontynuować jego śledztwo. Udają się do Bates Motel, gdzie Sam rozprasza Normana, podczas gdy Lila przeszukuje dom Batesów. W trakcie eksploracji domu, Lila odkrywa mrożącą krew w żyłach prawdę – matka Normana jest w rzeczywistości zasuszonym, zmumifikowanym ciałem, które Norman utrzymuje w swoim domu. Przebrany w ubrania swojej matki Norman próbuje zaatakować Lilę, ale zostaje powstrzymany przez Sama.
Kolejna scena rozgrywa się na komisariacie, gdzie psychiatrzy wyjaśniają, że Norman cierpi na rozszczepienie osobowości. Po śmierci swojej matki i jej kochanka, Norman przejął jej osobowość, aby ukoić swoją samotność i poczucie winy. Osobowość matki stała się dominująca, zmuszając Normana do popełniania morderstw w jej imieniu, aby chronić ich „związek”.
Film kończy się sceną, w której Norman – całkowicie już zdominowany przez osobowość swojej matki – siedzi w celi, przechodząc kompletną psychologiczną transformację. W głowie Normana rozbrzmiewają myśli jego matki, które ostatecznie stwierdzają, że nigdy więcej nie skrzywdzi muchy, wzbudzając w widzu zarówno litość, jak i przerażenie.
Psychoza nie tylko stała się kamieniem milowym w gatunku thrillera psychologicznego, ale również zrewolucjonizowała sposób przedstawiania przemocy i psychopatii w kinie. Hitchcock z mistrzowską precyzją zbudował napięcie, wykorzystując techniki montażu, muzyki oraz gry aktorskiej, co przyczyniło się do niesłabnącej przez dekady popularności filmu. Psychoza pozostaje jednym z najważniejszych dzieł w historii kina, będąc doskonałym studium ludzkiej psychiki i jej mrocznych zakamarków.
Wątek psychologiczny w filmie Psychoza
Psychoza to klasyczny thriller psychologiczny, który eksploruje złożone aspekty ludzkiej psychiki. Główny wątek psychologiczny filmu skupia się na postaci Normana Batesa i jego głębokich zaburzeniach psychicznych. Norman Bates na pierwszy rzut oka wydaje się być nieśmiałym, uprzejmym młodym człowiekiem. Jednakże, w miarę rozwoju fabuły, odkrywamy, że cierpi na poważne zaburzenia psychiczne. Centralnym elementem jego psychologicznego profilu jest zaburzenie dysocjacyjne tożsamości, wcześniej znany jako osobowość wieloraka. Norman żyjąc w cieniu swojej zmarłej matki, w momentach stresu lub konfliktowych przyjmuje jej tożsamość.
Norman został psychologicznie ukształtowany przez swoją dominującą i zaborczą matkę, co doprowadziło do rozdwojenia jego osobowości. Norman nie mogąc pogodzić się z jej stratą, „ożywia” ją w swojej psychice, przejmując jej osobowość i głos. Norman często „przemienia się” w swoją matkę, nie będąc świadomym swoich działań w trakcie tych epizodów.
Zaburzenia Normana prowadzą go do popełnienia serii morderstw, które są wynikiem jego wewnętrznej walki między jego własnym „ja”, a dominującą osobowością matki. Jego stan psychiczny jest głęboko zakorzeniony w traumie z dzieciństwa i patologicznej relacji z matką, co Hitchcock mistrzowsko ukazuje poprzez atmosferę napięcia i niepewności.
Aspekty psychologiczne w filmie Psychoza
- zaburzenie dysocjacyjne tożsamości (osobowość wieloraka) – przenikanie się dwóch osobowości Normana – jego samego i jego matki
- trauma z dzieciństwa – wpływ patologicznych relacji rodzinnych na rozwój zaburzeń psychicznych
- mechanizmy obronne – dysocjacja jako sposób radzenia sobie z traumą i stresem
Film „Psychoza” nie tylko stanowi znakomity thriller, ale również głęboką analizę psychologiczną, ukazując, jak złożone i destrukcyjne mogą być zaburzenia psychiczne. Hitchcock w filmie bada granice ludzkiej psychiki i przedstawia konsekwencje nieprzepracowanych traum, które mogą prowadzić do zaburzeń tożsamości.
