Lęk pierwotny (Primal Fear) to amerykański thriller psychologiczno-sądowy (film jest połączeniem gatunków thrillera prawniczego i thrillera psychologicznego) z 1996 roku w reżyserii Gregory’ego Hoblita. Film jest adaptacją powieści Williama Diehla pod tym samym tytułem. Film opowiada historię prawnika Martina Vaila (Richard Gere), który jest znanym i utalentowanym adwokatem obrony w Chicago. Jego najnowszą sprawą jest obrona dziewiętnastoletniego Aarona Stemplera (Edward Norton), młodego i nieśmiałego chłopaka, który zostaje oskarżony o brutalne morderstwo arcybiskupa. Sprawa wydaje się beznadziejna, ponieważ cały pokryty krwią ofiary Aaron, został złapany w kilka minut tuż po ucieczce z miejsca zbrodni. Jednak Martin liczy na spektakularne zwycięstwo wierząc w niewinność swojego klienta.
Początkowo wydająca się na prostą sprawa, przyjmuje jednak nieoczekiwany obrót. W trakcie procesu Martin zaczyna odkrywać, że Aaron cierpi na rozdwojenie jaźni, co stawia pod znakiem zapytania jego winę. Jako że Aaron czasami przejawia zupełnie inną, agresywną osobowość – Roy’a, obrona Vaila staje się coraz bardziej skomplikowana. Dodatkowo, w trakcie procesu wychodzą na jaw mroczne sekrety dotyczące samego arcybiskupa i jego skłonności do wykorzystywania dzieci.
„Lęk pierwotny” otrzymał pozytywne recenzje, a Edward Norton za swoją przełomową rolę został nominowany do Oscara za najlepszą rolę drugoplanową. Film jest znany z zaskakującego zakończenia, które dodaje jeszcze więcej głębi i komplikacji do już i tak skomplikowanej fabuły. „Lęk pierwotny” jest ceniony za doskonałą grę aktorską, zwłaszcza Edwarda Nortona, który w swoim debiucie filmowym stworzył niezapomnianą postać. Film porusza tematy związane z etyką prawniczą, złożonością ludzkiej psychiki oraz kwestią winy i niewinności w systemie prawnym.
Wątek psychologiczny w filmie „Lęk pierwotny”
„Lęk pierwotny” jest nie tylko thrillerem prawniczym, ale również filmem psychologicznym, gdyż to głównie wątek hipotetycznej niepoczytalności głównego bohatera przykuwa na ponad dwie godziny uwagę widza.
Zaburzenie dysocjacyjne tożsamości
Najważniejszym aspektem psychologicznym w filmie „Lęk pierwotny” jest zaburzenie dysocjacyjne tożsamości, na które cierpi główny bohater Aaron Stempler (grany przez Edwarda Nortona). Zaburzenie dysocjacyjne tożsamości wcześniej znane jako osobowość wieloraka lub nazywane rozdwojeniem jaźni, jest stanem, w którym jednostka ma co najmniej dwie odrębne tożsamości lub osobowości, które na zmianę przejmują kontrolę nad jej zachowaniem. W przypadku Aarona jego druga osobowość Roy – jest agresywna i brutalna – w przeciwieństwie do nieśmiałego i łagodnego Aarona. „Lęk pierwotny” pokazuje jeden z możliwych scenariuszy wpływu traumy na psychikę człowieka. Aaron w filmie prezentowany jest jako ofiara przemocy i wykorzystywania, w efekcie czego jako mechanizm radzenia sobie z traumatycznymi wspomnieniami rozwija się u niego zaburzenie dysocjacyjne tożsamości. Film pokazuje, jak głęboka i trwała może być trauma oraz jakie skomplikowane mechanizmy psychologiczne mogą się z nią wiązać.
Film obrazuje jak mechanizmy obronne psychiki mogą chronić jednostkę przed traumą. Aaron rozwija alternatywną osobowość, aby poradzić sobie z przerażającymi i bolesnymi doświadczeniami z przeszłości, w tym wykorzystywaniem przez arcybiskupa. Mechanizm ten pozwala mu przetrwać, ale jednocześnie prowadzi do ogromnych komplikacji w jego życiu. Jednak już po zakończeniu procesu prawnik oskarżonego odkrywa, że Aaron/Roy manipuluje swoimi osobowościami, co rodzi pytania o autentyczność jego zaburzenia. To wprowadza temat symulacji zaburzeń psychicznych w celu uzyskania łagodniejszego wyroku lub uniewinnienia. Film zadaje pytanie, jak system prawny powinien reagować na takie przypadki, w których granica między prawdziwym zaburzeniem, a celową manipulacją jest bardzo cienka.
Etyka pracy w psychiatrii sądowej
Film stawia również pytania o etykę i moralność w psychiatrii sądowej. Dr Molly Arrington grana w filmie przez Frances McDormand, psychiatra oceniająca Aarona, musi zmierzyć się z dylematem, jak prawidłowo ocenić jego stan psychiczny i jak jej diagnoza wpłynie na wynik procesu. To z kolei wpływa na temat odpowiedzialności zawodowej oraz etycznych decyzji w kontekście prawa i zdrowia psychicznego. „Lęk pierwotny” to film, który w błyskotliwy i wnikliwy sposób eksploruje złożoność ludzkiej psychiki i różnorodne aspekty zaburzeń psychicznych. Jego fabuła prowokuje do refleksji nad naturą ludzkiego umysłu, mechanizmami obronnymi, rolą traumy oraz etycznymi i moralnymi dylematami związanymi z diagnozowaniem zaburzeń psychicznych w kontekście prawnym.
